Co do zasady cudzoziemcy z państw spoza UE mogą być zatrudnieni w Polsce tylko na podstawie zezwolenia na pracę wydawanego przez wojewodę. Takie zezwolenie powinien uzyskać przyszły pracodawca. Procedura jego uzyskania jest skomplikowana. Najpierw przedsiębiorca musi znaleźć cudzoziemców do pracy. Następnie powinien skompletować dokumenty z różnych urzędów, np. zaświadczenie z Krajowego Rejestru Sądowego, zaświadczenie o niezaleganiu z podatkami i składkami ubezpieczeniowymi. Pracodawca musi także dysponować dokumentacją potwierdzającą kwalifikacje cudzoziemca do wykonywania konkretnej pracy, np. w charakterze elektryka. Przedsiębiorca musi obowiązkowo przejść tzw. test rynku pracy polegający na sprawdzeniu, czy na miejsce oferowane cudzoziemcowi nie znajdzie się np. odpowiedni kandydat z Polski. Sprawdzenie polega na zamieszczeniu przez firmę oferty pracy np. w prasie, internecie. Jeśli nikt nie zgłosi się na dane stanowisko, firma może złożyć do wojewody wniosek (dołączając do niego dokumenty) o wydanie przyrzeczenia zatrudnienia cudzoziemca. Po jego uzyskaniu pracodawca wysyła przyrzeczenie kandydatowi do pracy. Cudzoziemiec powinien je dołączyć do wniosku o wizę narodową uprawniającą do pracy. Kosztuje ona 75 euro, jest wydawana na okres powyżej 90 dni i uprawnia jedynie do pobytu w Polsce. Po otrzymaniu wizy cudzoziemiec przyjeżdża do Polski. Zanim podejmie pracę, musi uzyskać decyzję pobytową, np. zezwolenie na zamieszkanie w naszym kraju przez określony czas.
Następnie pracodawca informuje wojewodę o terminie rozpoczęcia pracy przez cudzoziemca. Dopiero wówczas wojewoda na wniosek pracodawcy wydaje decyzję o zezwoleniu na jego pracę. Za wniosek o zezwolenie na okres powyżej trzech miesięcy trzeba zapłacić 100 zł.
Opisane zasady uzyskiwania zezwoleń na pracę stosuje nie tylko do firm, ale także do jednostek organizacyjnych, choćby nie posiadały osobowości prawnej, a także do osób fizycznych, zamierzających powierzyć wykonywanie pracy cudzoziemcowi.
W pewnych sytuacjach pracodawca od razu będzie mógł starać się o zezwolenie na pracę dla cudzoziemca bez uprzedniego składania wniosku o przyrzeczenie. Stanie się tak wówczas, gdy cudzoziemiec w chwili zatrudniania go w Polsce będzie posiadał już dokumenty legalizujące jego pobyt w Polsce, np.: wizę, zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski.
Czy małżonek cudzoziemca lub członek rodziny obywatela polskiego, a także członkowie zarządów spółek muszą posiadać zezwolenie na pracę?
Na podstawie art. 87 pkt 5 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99, poz. 1001 z późn. zm.) z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolnieni są członkowie rodziny obywatela polskiego, jeśli są oni obywatelami państw członkowskich UE, obywatelami państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do UE i obywatelami państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi. Ponadto w myśl art. 87 pkt 5a tej ustawy z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolniony jest małżonek obywatela polskiego, jeżeli posiada zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego. Oprócz zezwolenia osoba taka musi spełniać drugi warunek, żeby móc pracować bez zezwolenia. Nie może ona być obywatelem wymienionych państw.
Członkowie zarządów spółek, które uzyskały wpis do rejestru przedsiębiorców na podstawie przepisów o Krajowym Rejestrze Sądowym lub są spółkami kapitałowymi w organizacji, tylko w dwóch przypadkach nie muszą mieć zezwolenia na pracę, żeby pełnić tę funkcję. Pierwszy z nich dotyczy cudzoziemców będących obywatelami państw członkowskich UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do UE lub obywatelami Konfederacji Szwajcarskiej. Z kolei cudzoziemcy z pozostałych państw nie muszą posiadać pozwolenia na pracę, gdy przebywają na terytorium Polski na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy i czas ich pobytu w związku z pełnieniem funkcji członka zarządu nie przekracza sześciu miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy.
W pozostałych przypadkach cudzoziemcy pełniący funkcję w zarządzie spółki zobowiązani są do uzyskania zezwolenia na pracę na terytorium RP.
Dla naszych wschodnich sąsiadów ustawodawca ustanowił szczególny wyjątek od zasady, że cudzoziemiec może pracować w Polsce pod warunkiem, że wojewoda udzielił zezwolenia na wykonywanie przez niego pracy. Na czym polega ten wyjątek?
Od 1 lutego cudzoziemcy pochodzący z państw graniczących z Polską, tj. Ukrainy, Białorusi i Federacji Rosyjskiej nie muszą posiadać zezwolenia na pracę, jeżeli będą ją wykonywać nie dłużej niż sześć miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, licząc od pierwszego wjazdu do Polski. Pracodawcy mają jedynie obowiązek zarejestrowania (bezpłatnie) oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi w powiatowym urzędzie pracy. Z promesą zatrudnienia cudzoziemiec udaje się do polskiego konsulatu i na tej podstawie otrzymuje wizę z prawem do pracy pozwalającą mu na wjazd do Polski. Jeśli pracodawca jest zainteresowany dalszą współpracą, np. z Ukraińcem, musi uzyskać od wojewody zezwolenie na jego pracę.
Czy są możliwe inne przypadki zatrudnienia cudzoziemca bez zezwolenia na pracę?
Obywatele państw członkowskich UE i państw należących do EFTA (Szwajcaria, Islandia, Liechtenstein i Norwegia) nie muszą mieć zezwolenia na pracę w Polsce. Mają oni nieograniczony dostęp do naszego rynku pracy.
Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolnieni są także cudzoziemcy posiadający np. status uchodźcy nadany w Polsce, zezwolenie na osiedlenie się w Polsce, zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich w Polsce, zgodę na pobyt tolerowany w Polsce.
Zgodnie z par. 2 rozporządzenia w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zostali zwolnieni m.in. cudzoziemcy prowadzący szkolenia, biorący udział w stażach zawodowych, jeżeli potrzeba zatrudnienia cudzoziemca została potwierdzona przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz jeżeli język, którego nauczają, jest ich językiem ojczystym. Zezwolenia nie potrzebują także stali korespondenci zagranicznych środków masowego przekazu, którym została przyznana, na wniosek redaktora naczelnego zagranicznej redakcji lub agencji, akredytacja ministra właściwego do spraw zagranicznych, jednak tylko w zakresie zawodowej działalności dziennikarskiej wykonywanej na rzecz tej redakcji lub agencji. Ponadto zezwolenia na pracę nie potrzebują cudzoziemcy wykonujący indywidualnie lub w zespołach trwające do 30 dni w roku kalendarzowym usługi artystyczne, które obejmują działania aktorów, reżyserów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, aktorów cyrkowych, tancerzy lub mimów, wygłaszających do 30 dni w roku kalendarzowym okazjonalne wykłady, referaty lub prezentacje o szczególnej wartości naukowej lub artystycznej, jeżeli zachowują miejsce stałego pobytu za granicą. Zezwolenia nie potrzebują także sportowcy wykonujący pracę dla podmiotu mającego siedzibę na terytorium Polski polegającą na reprezentowaniu go trakcie zawodów sportowych, jeżeli praca ma charakter okazjonalny. A także cudzoziemcy delegowani do Polski przez pracodawcę zagranicznego, jeżeli zachowują oni miejsce pobytu za granicą, na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym.
Zdarza się, że firmy zatrudniają cudzoziemca, mimo że wojewoda nie udzielił mu zezwolenia na pracę. Jakie konsekwencje może w tej sytuacji ponieść nieuczciwy pracodawca?
Pracodawca zatrudniający cudzoziemca bez wymaganego zezwolenia na pracę bądź na innych warunkach niż w nim zawarte dopuszcza się wykroczenia i podlega karze grzywny (co najmniej 3 tys. zł). Naruszeniem przepisów jest na przykład zatrudnienie cudzoziemca przed datą wydania przez wojewodę decyzji w sprawie zezwolenia na wykonywanie przez niego pracy albo powierzenie mu przez pracodawcę innej funkcji niż ta, która została przez niego określona w załączniku dołączonym do wniosku o zezwolenie na pracę.
Sankcja w postaci grzywny nie jest jedyną negatywną konsekwencją naruszenia przez przedsiębiorcę przepisów o zatrudnianiu cudzoziemców. Wojewoda może wydać decyzję o odmowie wydania przyrzeczenia bądź zezwolenia na podstawie par. 4 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie trybu i warunków wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca, w szczególności gdy pracodawca naruszył przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i naruszenie to zostało stwierdzone w wyniku przeprowadzonej kontroli, a od daty sporządzenia protokołu kontroli nie upłynął rok.
Przedsiębiorca chce przenieść siedzibę firmy z Ciechanowa do Warszawy. Czy w tym przypadku wydane zezwolenia na pracę są nadal ważne?
Zgodnie z par. 9 ust. 1 wymienionego wyżej rozporządzenia wydane przyrzeczenie lub zezwolenie jest ważne w przypadku zmiany nazwy, siedziby lub przekształcenia formy prawnej pracodawcy, a także przejęcia pracodawcy lub jego części przez innego pracodawcę.
W takich sytuacjach pracodawca zobowiązany jest do niezwłocznego dostarczenia do wojewódzkiego urzędu pracy (w tym przypadku w Warszawie) aktualnych dokumentów firmy wraz z dokumentami potwierdzającymi zmianę siedziby firmy. Przedsiębiorca powinien przedstawić m.in. wyciąg z rejestru handlowego, ewentualnie zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej z ostatnich trzech miesięcy, dokument potwierdzający prawo do lokalu, zaświadczenie o nadaniu numeru REGON, NIP, umowę spółki.
MACIEJ CHAKOWSKI
prawnik i wspólnik w firmie doradczej C&C Chakowski & Ciszek. Specjalista z zakresu prawa pracy. Autor licznych publikacji i artykułów
Notował PAWEŁ JAKUBCZAK
PODSTAWA PRAWNA
• Par. 4 ust. 1 pkt 4, par. 9 ust. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 21 lipca 2006 r. w sprawie trybu i warunków wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz.U. nr 141, poz. 1002 z późn. zm.).
• Par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz.U. nr 156, poz. 1116 z późn. zm.).