Odpowiedź na pytanie wymaga ustalenia, czy czynność sprzedaży wierzytelności własnych stanowi odpłatną dostawę towarów albo odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (definicje odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług zawierają art. 7 i 8 ustawy o VAT). W tym celu należy posłużyć się przepisami kodeksu cywilnego regulującymi cesję wierzytelności. W myśl art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Jak wynika z przytoczonej definicji, istotą przelewu nie jest dostawa towaru, lecz przeniesienie prawa do rozporządzania prawem. Potwierdza to także wyrok z 15 lutego 2010 r. (sygn. akt II FSK 1413/08), w którym NSA wskazał, że: „(...) przelew jako czynność prawna o skutkach rozporządzających jest jedynie sposobem przenoszenia wierzytelności. Różnice pomiędzy poszczególnymi postaciami przelewu zachodzą natomiast jedynie na płaszczyźnie zobowiązaniowej, czyli dotyczą umów zobowiązujących do dokonania cesji, podczas gdy sam przelew jest w każdym przypadku jednakowy i jako rozporządzenie zawsze wywiera takie same skutki. Zbywca rozporządza prawem na rzecz nabywcy, a przeniesienie wierzytelności ze zbywcy na nabywcę jest zasadniczym celem i skutkiem przelewu, niezależnie od innych celów, takich jak zabezpieczenie innej wierzytelności (przelew powierniczy)”.
Zgodnie z zawartą w ustawie o VAT definicją „świadczenia usług” (art. 8 ustawy o VAT) „świadczeniem usług jest każde świadczenie, które nie jest dostawą towarów”. Zasadniczo przelew można więc uznać za „świadczenie usług”. Należy się jednak zastanowić, czy jest to odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu VAT.
Zauważmy, że uznanie takiej czynności za odpłatne świadczenie usług i jej opodatkowanie VAT prowadziłoby do sytuacji, w której sprzedaż jednego towaru byłaby opodatkowana dwukrotnie. Pierwotnie - jako sprzedaż materiałów budowlanych, a następnie - jako sprzedaż wierzytelności (świadczenie usług) należnej za te towary.
To z kolei powoduje, że „wynagrodzenie” z tytułu sprzedaży wierzytelności nie może być uznane za stricte odpłatność z tytułu cesji wierzytelności. Powinno być traktowane raczej jako opłacenie długu wynikającego z pierwotnej (obecnie sprzedawanej) wierzytelności. Takie stanowisko prezentowane jest również przez organy podatkowe. W piśmie z 22 marca 2011 r. (nr IPPP2/443-969/10-2/KG) Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie wskazał: „W świetle powyższych przepisów stwierdzić należy, iż czynności polegającej na zbyciu wierzytelności własnych nie można uznać za dostawę towaru, gdyż wierzytelność stanowi prawo majątkowe, które nie mieści się w dyspozycji art. 2 pkt 6 ustawy, określającego, co należy rozumieć na potrzeby podatku od towarów i usług przez pojęcie towaru. Zbycie wierzytelności nie stanowi również świadczenia usługi, ponieważ jest ono jedynie przejawem wykonania prawa własności w stosunku do wierzytelności powstałej z innego tytułu (dostawy towaru lub świadczenia usługi). (...) Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, iż transakcja, której przedmiotem jest zbycie wierzytelności własnych, nie stanowi dostawy towarów ani odpłatnego świadczenia usługi w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Pozostaje ona zatem poza zakresem opodatkowania VAT”.
Prezentowany przez organy podatkowe pogląd należy uznać za poprawny. Jak już bowiem wskazywano, transakcja sprzedaży wierzytelności własnych nie może być uznana za odpłatną dostawę towarów czy odpłatne świadczenie usług. Dlatego taka czynność pozostaje poza przedmiotowym zakresem regulacji ustawy o VAT i nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem.
Podsumowując, w przypadku, w którym sprzedają Państwo wierzytelności własne (powstałe wskutek prowadzenia przez Was działalności gospodarczej niepolegającej na obrocie wierzytelnościami), nie wystąpi z tytułu tej transakcji VAT. Czynność tego rodzaju nie może być uznana ani za odpłatną dostawę towarów, ani za odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Tym samym transakcja zbycia przez Państwa wierzytelności własnych pozostaje poza zakresem przedmiotowym ustawy o VAT i nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem.
Ryszard Kubacki
doradca podatkowy
Podstawa prawna:
• art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.),
• art. 509 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.).