Kwestie zatrudnienia niań reguluje ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Za nianię uznaje się osobę fizyczną sprawującą opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Jest to tzw. umowa uaktywniająca. Niania sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20. tygodnia życia. Umowę uaktywniającą zawiera się w formie pisemnej między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko. Powinna ona określać w szczególności:
1) strony umowy,
2) cel i przedmiot umowy,
3) czas i miejsce sprawowania opieki,
4) liczbę dzieci powierzonych opiece,
5) obowiązki niani,
6) wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty,
7) czas, na jaki umowa została zawarta,
8) warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Zasady finansowania składek do końca 2017 r.
Niania zatrudniona na podstawie umowy uaktywniającej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu i zdrowotnemu, a ubezpieczeniu chorobowemu - dobrowolnie na swój wniosek. Płatnikiem składek jest jeden z rodziców dziecka (lub rodzic samotnie wychowujący dziecko). Jeżeli w umowie uaktywniającej odpłatność za jej wykonanie określono, np. kwotowo albo w kwotowej stawce godzinowej, podstawę wymiaru składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany z tytułu wykonywania umowy. Za nianie nie opłaca się składek na Fundusz Pracy, na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ani na Fundusz Emerytur Pomostowych.
Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne niań, obliczone od podstawy nie wyższej niż stawka minimalnego wynagrodzenia za pracę, finansuje budżet państwa, za pośrednictwem ZUS, niezależnie od tego czy niania podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo czy dobrowolnie (w razie zbiegu kilku tytułów do ubezpieczeń). Natomiast za nianię, która zdecydowała się na ubezpieczenie chorobowe, składki opłaca rodzic na zasadach określonych dla zleceniobiorców.
Zobacz: Prawo dla firm
Warto w tym miejscu podkreślić, że w przypadku niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, składka chorobowa (finansowana przez nią) wyliczona od podstawy wymiaru stanowiącej kwotę minimalnego wynagrodzenia pomniejsza podstawę wymiaru składki zdrowotnej, którą finansuje budżet państwa. Potwierdza to ZUS w kompendium "Nianie w ubezpieczeniach społecznych":
(...) Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niań stanowi przychód. Podstawę tę pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe finansowane przez nianie, potrącone przez płatników składek (rodziców) ze środków niani zgodnie z zadami finansowania składek na ubezpieczenia społeczne. Zatem podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, od której składki finansowane są przez budżet państwa, stanowi kwota nie wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia (bądź połowa minimalnego wynagrodzenia dla umów uaktywniających zawartych od 1 stycznia 2018 r.) pomniejszona o kwotę składki na ubezpieczenie chorobowe (którą finansuje niania).
Natomiast rodzic odprowadza składki na ubezpieczenie zdrowotne niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą minimalnego wynagrodzenia (nad połową kwoty minimalnego wynagrodzenia dla umów uaktywniających zawartych od 1 stycznia 2018 r.), pomniejszonej o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowane przez nianie. (...)
Za nianię składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz zdrowotne opłaca:
1) ZUS - od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę
2) rodzic (płatnik składek) - od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia
(art. 51 ust.1 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3)
W tym drugim przypadku składki są współfinansowane przez nianię i rodzica. Niania i rodzic finansują w równych częściach składkę emerytalną (po 9,76%). Składkę rentową w wysokości 1,5% podstawy wymiaru pokrywa niania, a w wysokości 6,5% podstawy wymiaru - rodzic. Ubezpieczenie wypadkowe to w całości koszt rodzica, a dobrowolną składkę chorobową niani, w każdym przypadku, finansuje w całości z własnych środków ona sama.
Przeczytaj w INFORLEX.PL Biznes cały artykuł: Nowe zasady finansowania składek za nianie
W artykule przedstawiono również wzory wypełnionych ZUS RCA dla niani zawierającej umowę od 1 stycznia 2018 r.