Przyczyna niezdolności do pracy
Na wstępie należy zaznaczyć, że zwolnienie od psychiatry to zwykłe zwolnienie lekarskie. Różni się jedynie tym, że jest wystawiane przez psychiatrę (psycholog czy psychoterapeuta nie ma takich uprawnień), a więc dotyczy problemów natury psychicznej. Aby otrzymać zwolnienie od psychiatry, lekarz musi stwierdzić, że stan psychiczny pacjenta nie pozwala mu na dalsze wykonywanie pracy zawodowej (np. depresja lub mobbing). Mobbingowany pracownik nie jest w stanie należycie wykonywać swojej pracy. Podobnie osoba cierpiąca na depresję. Coraz częściej mówi się o depresji jako chorobie cywilizacyjnej. Należy podkreślić, że długotrwała i nieleczona depresja może przyczynić się do problemów ze zdrowiem fizycznym. Nie warto więc bronić się przed wizytą u specjalisty. Być może zwolnienie lekarskie nie będzie potrzebne. Jeśli jednak droga do pełni zdrowia wymaga odpoczynku od pracy, trzeba mieć na uwadze, że informacja o problemach ze zdrowiem psychicznym nie znajdzie się na świadectwie pracy. Przyszły pracodawca nie pozna więc przyczyny niezdolności do pracy.
Polecamy: Przedsiębiorca w kryzysie (PDF)
Sygnały świadczące np. o depresji powinien zauważać również pracodawca. W jego interesie leży szybkie wyleczenie pracownika, którego wydajność i jakość pracy prędzej czy później uległaby obniżeniu.
Zwolnienie lekarskie – ile dni?
Powszechnie mówi się, że zwolnienie od psychiatry może być wystawione na dłuższy okres czasu. Tymczasem sami lekarze tłumaczą, że zależy to od diagnozy, nasilenia objawów i wybranego sposobu leczenia. Zwykle jest to leczenie farmakologiczne w połączeniu z psychoterapią. W zależności od konkretnego przypadku można oczywiście przedłużać l4. Maksymalny okres, do którego można wydłużyć zwolnienie to 182 dni (pół roku) w roku czyli tak jak zwykłe zwolnienie lekarskie. W kwestii długości zwolnienia nie ma tu więc żadnych różnic.
Zwolnienie lekarskie od psychiatry – ile dni wstecz?
Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim zwolnienie lekarskie powinno obejmować dzień badania lub dzień następujący bezpośrednio po dniu badania i dni następne. Lekarz może wystawić je na okres rozpoczynający się później (po dniu badania), jednak nie później niż 4. dnia po dniu badania, jeżeli:
- bezpośrednio po dniu badania przypadają dni wolne od pracy;
- badanie jest przeprowadzane w okresie wcześniej orzeczonej czasowej niezdolności do pracy.
Co więcej, zaświadczenie o niezdolności do pracy może zostać wystawione maksymalnie na 3 dni wstecz (3 dni przed badaniem). Dotyczy to sytuacji, gdy wyniki badania wskazują na to, że pacjent niewątpliwie był w tych dniach niezdolny do pracy.
Pacjent zgłosił się do lekarza w czwartek 4 czerwca 2020 r. Po przeprowadzeniu badania lekarz stwierdził, że pacjent z całą pewnością nie był zdolny do pracy już od poniedziałku czyli od 1 czerwca i wystawia zwolnienie lekarskie obowiązujące od tego dnia.
W tym zakresie zwolnienie od psychiatry charakteryzuje się pewną odmiennością, a mianowicie psychiatra może w zwolnieniu określić większą liczbę dni wstecz niż 3. Taką możliwość dopuszcza się w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń psychicznych, które ograniczają zdolność pacjenta do oceny własnego postępowania. Jest to więc jedyna znacząca różnica przy wystawianiu zaświadczenia o niezdolności do pracy przez psychiatrę. Nie określono jednak maksymalnego okresu wydania zwolnienia z mocą wsteczną.
Zwolnienie lekarskie od psychiatry a świadczenia chorobowe
Zaświadczenie lekarskie stwierdzające czasową niezdolność do pracy z powodu choroby lub pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej stanowi podstawę do wypłaty świadczeń chorobowych. Może je otrzymać tylko osoba ubezpieczona odprowadzająca składki na ubezpieczenie chorobowe (będą to np. wszystkie osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę).
Jak już wcześniej zostało wspomniane, zwolnienie od psychiatry jak każde inne zwolnienie może trwać maksymalnie 182 dni w roku kalendarzowym. Po przekroczeniu tego limitu istnieje możliwość przyznania świadczenia rehabilitacyjnego. Prawo do świadczenia przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Na uwagę zasługuje fakt, że już po 3 miesiącach przebywania na świadczeniu rehabilitacyjnym, gdy niezdolność do pracy nadal trwa, pracodawca może wypowiedzieć umowę na podstawie art. 53 Kodeksu pracy. Tak długa nieobecność w pracy stanowi uzasadnienie do rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem.
Za pierwsze 33 dni zwolnienia lekarskiego płaci pracodawca – to tzw. wynagrodzenie chorobowe. Następnie wypłatę przejmuje ZUS. Od tego momentu aż do 182. dnia zwolnienia przekazuje zasiłek chorobowy. Gdy po tym okresie zostanie przyznane świadczenie rehabilitacyjne, wówczas czas niezdolności do pracy związany z ochroną przed zwolnieniem wydłuża się do 272 dni (+ 3 miesiące świadczenia rehabilitacyjnego). Zarówno wynagrodzenie jak i zasiłek chorobowy wynoszą 80% stałej pensji pracownika (w okresie ciąży jest to 100%). Natomiast świadczenie rehabilitacyjne w pierwszych 3 miesiącach jest równe 90%, a w kolejnych miesiącach - 75% stałego wynagrodzenia (w okresie ciąży - 100%).
Szczegóły dotyczące wysokości wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłku chorobowego: Wynagrodzenie chorobowe 2020
Zwolnienie pracownika w trakcie zwolnienia lekarskiego
Z punktu widzenia pracownika istotna jest informacja o tym, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę osobie przebywającej na zwolnieniu lekarskim. Często fakt ten jest wykorzystywany przez pracowników, którzy w obawie przed rozwiązaniem umowy o pracę przedłużają zwolnienia. Należy jednak pamiętać, że po upłynięciu maksymalnego okresu przebywania na zwolnieniu lekarskim, pracodawca będzie mógł rozwiązać umowę z powodu długiej nieobecności pracownika w pracy (art. 53 Kodeksu pracy). Zatrudnionemu przysługuje w takim przypadku odwołanie do sądu pracy. Jest to tzw. rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych przez pracownika:
Art. 53 § 1. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:
1) jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
a) dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
b) dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.
§ 2. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem - w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a w przypadku odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną - w okresie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku.
§ 3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.
§ 4. Przepisy art. 36 okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub określony § 11 i art. 52 rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika § 3 stosuje się odpowiednio.
§ 5. Pracodawca powinien w miarę możliwości ponownie zatrudnić pracownika, który w okresie 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, z przyczyn wymienionych w § 1 i 2, zgłosi swój powrót do pracy niezwłocznie po ustaniu tych przyczyn.
Powyższy przepis ma na celu ochronę pracodawcy, który ma problemy dotyczące organizacji pracy oraz ponosi straty w związku z tak długą nieobecnością pracownika.
Nadużywanie zwolnień od psychiatry
Dlaczego pracownicy nadużywają zwolnień od psychiatry? Po pierwsze, łatwiej jest ocenić faktyczne problemy ze zdrowiem fizycznym niż ze zdrowiem psychicznym. W tym drugim przypadku lekarze opierają się głównie na słowach pacjenta. Nierzadko mają więc do czynienia z symulowaniem choroby. Pacjent może udawać, że ma depresję. Nie każdemu psychiatrze uda się rozszyfrować prawdziwe intencje symulanta. Jak sprawdzić, czy to prawda, że pacjent nie śpi w nocy, jest permanentnie przygnębiony i ma myśli samobójcze?
Po drugie, istnieje fałszywe przeświadczenie o niekontrolowaniu osób na zwolnieniach od psychiatry z tego powodu, że wspomniane kontrole zaburzają proces dochodzenia do zdrowia psychicznego. Tymczasem jest odwrotnie. Wraz ze wzrostem liczby wystawianych zwolnień przez psychiatrów oraz rosnącym zainteresowaniem sposobami na udawanie depresji (liczne artykuły w Internecie) rośnie także liczba kontroli ZUS.
W każdym razie należy jednoznacznie potępić zachowania mające na celu otrzymanie zwolnienia lekarskiego od psychiatry po symulowaniu problemów natury psychicznej. Jest to zachowanie niemoralne, obciążające bezpodstawnie budżet państwa, prowadzi do utrudnień w umówieniu wizyty dla osób faktycznie chorych, wzmaga kontrole ZUS, które mogą zaburzać proces zdrowienia innych osób, a także pozostawia ślad w świadectwie pracy o licznych zwolnieniach lekarskich, co z pewnością negatywnie odbierze potencjalny kolejny pracodawca.
Kontrole ZUS
Nadużycia zwolnień lekarskich od psychiatry są badane w taki sam sposób jak zwolnienia od lekarzy innych specjalizacji. Kontrole ZUS nasiliły się jednak wraz z wprowadzeniem e-zwolnień. Obecnie informacja o otrzymaniu zaświadczenia o niezdolności do pracy w sposób automatyczny dociera do pracodawcy i ZUS.
Z punktu widzenia kontroli ZUS ważne, aby lekarz zamieścił informację o tym, czy pacjent może chodzić w czasie przebywania na zwolnieniu i jakie formy aktywności fizycznej powinien wykonywać w celu poprawy kondycji psychicznej. Pod takimi zaleceniami należy zamieścić podpis i pieczęć lekarską. Jeśli zwolnienie nie wskazuje dopuszczalnych form aktywności, a w trakcie kontroli osoby przebywającej na zwolnieniu nie ma w domu, ZUS może zażądać wyjaśnień. Możliwe jest bowiem przemieszczanie się jedynie w takich celach jak zakupy w sklepie czy aptece lub wizyta u lekarza.
Zawsze jednak ZUS ma możliwość wezwania osoby przebywającej na zwolnieniu przed komisję lekarską ZUS w celu zbadania zasadności przebywania na zwolnieniu lekarskim. Szczególnie podejrzane są przypadki otrzymywania ponownych zwolnień przez jedną osobę od różnych lekarzy i wystawianie ich na coraz dłuższe okresy. ZUS zawiadamia ubezpieczonego o terminie badania przez lekarza orzecznika ZUS, lekarza konsultanta albo terminie dostarczenia posiadanych wyników badań pomocniczych na trzy sposoby:
- pocztą tradycyjną,
- telefonicznie,
- pocztą elektroniczną.
Kontrola może odbyć się także na wniosek pracodawcy, który podejrzewa, że pracownik może symulować problemy psychiczne. Jednak nawet w razie przeprowadzenia kontroli zazwyczaj jest to trudne do udowodnienia.
Przy wystawianiu zwolnienia lekarskiego należy podać lekarzowi adres, gdzie chory będzie przebywał. Jeśli osoba zmieni miejsce pobytu już po wystawieniu l4, musi powiadomić o tym pracodawcę i ZUS w terminie 3 dni.
Zwolnienie lekarskie a praca
Zwolnienie lekarskie ogólnie, niezależnie od tego czy jest od psychiatry, czy od innego lekarza, nie może być łączone z pracą. Podjęcie pracy w trakcie przebywania na l4 kwalifikowane jest jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych. Celem zwolnienia jest bowiem odpoczynek od pracy i powrót do pełni sił fizycznych i psychicznych. Sama nazwa dokumentu czyli zaświadczenie o niezdolności do wykonywania pracy świadczy o tym, że pracownik nie może podejmować żadnej pracy. W przeciwnym razie pracodawca uprawniony jest do wypowiedzenia umowy o pracę, a nawet rozwiązania jej w trybie natychmiastowym (dyscyplinarka).
Pandemia koronawirusa a pogorszenie kondycji psychicznej społeczeństwa
Nie da się zlekceważyć negatywnego wpływu na zdrowie psychiczne pandemii koronawirusa (Covid-19). Duża część społeczeństwa została zmuszona do pracy zdalnej. Zostały zamknięte żłobki, przedszkola i szkoły. Niektórzy korzystają z dodatkowego zasiłku opiekuńczego, wybierając pełną opiekę nad dziećmi i nie pracują. Jednak wiele osób w obawie przed utratą pracy łączy wykonywanie obowiązków zawodowych z wychowywaniem dzieci, co jest niezwykle stresujące. Frustrująca była izolacja od rodziny, z którą nie zamieszkuje się na co dzień, a także brak uczestnictwa w życiu społecznym. Niemalże wszyscy musieli zmienić dotychczasowy tryb życia. Zamknięcie takich miejsc jak siłownie, kluby fitness czy baseny utrudniało utrzymanie wypracowanej sprawności fizycznej. Następnie zakaz wstępu do lasów uderzył w tych, którzy przenieśli swoją aktywność fizyczną na łono natury oraz spacerowiczów szukających wytchnienia. Obrazując sytuację psychiczną społeczeństwa, nie sposób nie wspomnieć o przedsiębiorcach. To grupa osób, które w sposób szczególny zostały dotknięte kryzysem wywołanym epidemią koronawirusa. Informacje o złym stanie psychicznym społeczeństwa wydają się więc uzasadnione, a temat zwolnień od psychiatrów jeszcze bardziej zyskał na popularności.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dziennik Ustaw rok 2019 poz. 1040)
Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 870)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim (Dziennik Ustaw rok 2015 poz. 2013)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dziennik Ustaw rok 1999 nr 65 poz. 743)