Podnoszenie kwalifikacji przez pracowników

Czy państwo powinno dofinansowywać wydatki na dokształcanie pracowników?

Z badania przeprowadzonego przez firmę 4P research mix na zlecenie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan (które zrealizowano w grupie składającej się z polityków, urzędników szczebla centralnego i lokalnego, dziennikarzy, ekspertów, przedstawicieli organizacji pracodawców) wynika, że 97% badanych uważa, iż nieustanne podnoszenie kwalifikacji pracowników jest bardzo ważne i konieczne. Jednym z nadrzędnych powodów z pewnością będą względy ekonomiczne - bardziej wykwalifikowany pracownik przyniesie przedsiębiorstwu więcej korzyści dzięki np. zwiększeniu jego zawodowej świadomości i wydajności.

Aż 89% respondentów w/w badania jest przekonanych o tym, że państwo powinno dofinansowywać wydatki na dokształcanie pracowników (jeśli nie w całości to choćby częściowo).  

Jedynie 10% biorących udział w badaniu uważało, że pracownicy nie są zainteresowani zdobywaniem wiedzy i rozwojem swoich kwalifikacji. Wg 36% badanych pracownicy sami powinni dbać o swój zawodowy rozwój i wiedzę a 54% z nich twierdziło, że podnoszenie kwalifikacji traktowane jest przez zatrudnionych jako obowiązek pracodawcy.

Polecamy: Prawa pracownika podczas upałów

Jednakże ankietowani w większości zgadzają się co do tego, że istnieje na rynku duża potrzeba podnoszenia kwalifikacji pracowników. Na pytanie o poziom dofinansowania, jakiego udzielać miałoby państwo na dokształcanie pracowników: 

• 37% respondentów wskazało 30% dofinansowania
• 31% myślało nawet o 50% dotacji
• a 6% badanych wskazywało na jeszcze wyższe kwoty.

Pytanie: czy w obecnym stanie polskiej gospodarki i naszego rynku pracy, państwo zdoła wykroić z budżetu - jak z urodzinowego tortu - zgrabny i smakowity kawałek dotacji przeznaczonych na dofinansowanie podnoszenia kwalifikacji pracowników w przedsiębiorstwach? Pomysł interesujący lecz mało prawdopodobny i, póki co, pozostający w sferze marzeń.

Regulacje kodeksu pracy a podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników

Nie każdy wie, że w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31.03.2010 sygn. akt TK 28/08 stwierdzającym niezgodność z Konstytucją przepisu art. 103 kodeksu pracy zostały uchwalone nowe przepisy kodeksu pracy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników i weszły w życie 16.07.2010. W związku z powyższym Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12.10.1993 w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych utraciło swoją dotychczasową moc.

W chwili obecnej zatem wszystkie najważniejsze regulacje dotyczące szkolenia pracowników zawarte są w kodeksie pracy (a konkretniej traktują o tym artykuły  102- 103⁶).

Polecamy: Diety za podróże krajowe i zagraniczne w 2012 r.

I tak, w rozumieniu przepisów kodeksu pracy podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika polega na zdobywaniu lub uzupełnianiu przez niego wiedzy i umiejętności z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą.

Przepisy jednakowo dotyczą wszystkich zatrudnionych i nie różnicują już sytuacji prawnej: pracowników podstawowej działalności służby zdrowia, nauczycieli i nauczycieli akademickich, pracowników naukowych oraz badawczo-technicznych jednostek badawczo-rozwojowych.

Zarówno, gdy pracownik został skierowany na dodatkowe szkolenia przez pracodawcę bądź rozpoczął dokształcanie z własnej inicjatywy – w obu przypadkach pracownicy traktowani są jednakowo. A wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy oraz za czas urlopu szkoleniowego jest wolna od podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt. 90 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników

Idylliczne marzenia o wydolnym, łaskawym zarówno dla pracownika jak i pracodawcy rynku pracy pozostawmy w sferze marzeń... A jak w praktyce może wyglądać podnoszenie kwalifikacji zawodowych personelu?

Po pierwsze pracodawca może zaproponować lub wyrazić zgodę na finansowanie wydatków związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych swoich pracowników. Często bywa to dodatkowym działaniem motywacyjnym (np. w sytuacji, kiedy pracownik domaga się zwiększenia jego dotychczasowych dochodów a pracodawca z różnych względów nie chce lub nie może mu tego zapewnić, możliwe jest – po zdiagnozowaniu innych potrzeb pracownika – zaproponowanie mu pełnego lub częściowego dofinansowania np. kursów czy studiów podyplomowych w specjalności związanej z wykonywanym przez niego zawodem).

Pracodawca (oprócz finansowania podnoszenia kwalifikacji przez pracowników) może tworzyć również odpowiednie warunki pracy sprzyjające kształceniu pracowników, np.: poprzez dostosowywanie indywidualnego czasu pracy do potrzeb edukacyjnych pracownika. W zaprezentowany powyżej sposób pracodawca również będzie realizował wynikające bezpośrednio z regulacji kodeksu pracy swoje obowiązki względem zatrudnianych przez niego pracowników.

Polecamy: Wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę 2013

Warto podkreślić dla utrwalenia, że przepisy prawa pracy nakazują równe traktowanie wszystkich pracowników, również w obszarze dostępności rozwoju zawodowego. W przeciwnym razie pracodawcy mogą grozić pewne konsekwencje wynikające z zaniedbania w/w regulacji.

Pracodawca, planujący wpieranie edukacji pracownika, powinien zawrzeć z nim umowę szkoleniową (lub co najmniej porozumienie dotyczące w/w pomocy), która zdefiniuje szczegółowe warunki, czyli prawa i obowiązki obu stron umowy, na jakich odbywać się będzie podnoszenie kwalifikacji przez pracownika (ramy czasowe i wysokość wsparcia, etc.). Na przykład określenie w umowie kwoty finansowania przez pracodawcę wydatków na naukę ułatwia prawidłowe rozliczenie otrzymanej przez pracownika pomocy w zakresie podatku dochodowego (przypominam, że przyznane pracownikowi świadczenia na kształcenie zawodowe są zwolnione z podatku).

Treść takiej umowy nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż wynikające z kodeksu pracy.

Warto także zapamiętać, że jeśli pracodawca chce, aby pracownik pracował w jego przedsiębiorstwie po zakończeniu nauki, koniecznie musi podpisać z nim umowę szkoleniową. W przeciwnym razie wydatki związane z dokwalifikowaniem pracownika nie zostaną skompensowane i nie zwrócą się w postaci lepszych efektów pracy i większej wydajności pracownika dzięki nowo zdobytej wiedzy i umiejętnościom. Kodeks pracy przewiduje zwolnienie z zawarcia pisemnej umowy jedynie w przypadku, kiedy pracodawca nie wymaga od pracownika pozostawania w stosunku pracy przez określony (do maksymalnej długości 3 lat) czas po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Jakie uprawnienia przysługują pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje?

W/w uprawnienia – zgodnie z regulacjami zaktualizowanego kodeksu pracy – nie są już uzależnione są od tego, czy pracownik doszkala się za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy czy bez jego inicjatywy/zgody.

I tak, pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje: urlop szkoleniowy lub zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania. Ponadto, za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Polecamy: Druk RMUA 2012/2013 - wzór

Wymiar urlopu szkoleniowego:

• 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych,
• 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego,
• 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
• 21 dni w ostatnim roku studiów  - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych, niż określone w art. art. 103¹-103⁵, pracodawca może przyznać: zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, oraz urlop bezpłatny (w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem).

Ponadto, pracodawca (o czym wspominałam już wcześniej) może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia m.in.: pokrycie w części lub całości opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki a nawet zakwaterowanie w czasie zjazdów edukacyjnych.

Co się dzieje, kiedy pracownik nie wywiąże się ze swoich obowiązków wynikających z umowy szkoleniowej?

W biznesie niczego nie otrzymujemy za darmo, tak samo dzieje się ze wsparciem na podnoszenie kwalifikacji. Kodeks pracy w tej materii zabezpiecza pracodawcę i określa przesłanki, których wystąpienie zobowiązuje pracownika do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń. Zwrotu dokonuje się w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Kto i kiedy będzie musiał dokonać zwrotu otrzymanego wsparcia?

1. Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe, który bez uzasadnionych przyczyn  nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji.
2. Pracownik, z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie (nie dłuższym niż 3 lata).
3. Pracownik, który w w/w okresie 3 lat rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia (wyjątkiem jest wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn określonych w art. Art. 94³ – dotyczący mobbingu). 

Tak czy inaczej, nie ulega wątpliwości, że w dobie nieustannych zmian gospodarczych i pojawiających się nowych technologii, każdy, kto chce być postrzegany jako wysokiej klasy specjalista powinien zadbać o swój rozwój i nieustanie podnosić swoje umiejętności a jeśli trzeba zdobywać nową wiedzę a nawet przekwalifikowywać się, by nie wypaść z obiegu. Regulacje kodeksu pracy zapewniają optymalne warunki dla osób podnoszących swoje kwalifikacje. Z drugiej strony pracodawca poprzez swoje działania wspomagające podnoszenie kwalifikacji swoich pracowników może motywować ich do pracy w jego przedsiębiorstwie, kształtować ich lojalność a także budować swój wizerunek jako dobrego pracodawcy na rynku pracy.