Biorąc pod uwagę przyjęte założenia w opracowaniu kolejno przedstawiana będzie odpowiedzialność księgowego:
1) za zobowiązania podatkowe firmy (jako podatnika);
2) za wykonywanie w imieniu firmy obowiązków płatnika;
3) za sprawozdawczość finansową firmy;
4) za działanie na szkodę firmy;
5) za działanie na szkodę kontrahentów firmy.
W każdej z tych pięciu sfer odpowiedzialności trzeba przyjrzeć się trzem zdecydowanie różnym rodzajom odpowiedzialności:
A. podatkowej;
B. karnej;
C. cywilnej.
Oczywiście nie każdy rodzaj odpowiedzialności (A-C) aktualny jest w każdej sferze (1-5), ale wobec tego, że z reguły wchodzi w grę więcej niż jeden rodzaj, od razu należy przyjąć złą wiadomość, od której wyjątków raczej nie ma: odpowiedzialność karna i cywilna nie wyłączają się wzajemnie, a więc poniesienie jednej nie zwalnia od drugiej. Teraz wiadomość dobra: księgowy nie ponosi odpowiedzialności z własnego majątku wobec fiskusa za rozliczenia podatkowe, do których zobowiązana jest firma. Mowa o tym w dwóch pierwszych rozdziałach.
Ogólne zasady opisane w części I opracowania, ilustrowane są w części II wybranymi przypadkami (kazusami), w których sądy zajmowały się kwestią odpowiedzialności księgowego.
Zobacz: Prawo dla firm
Zasady odpowiedzialności księgowego firmy
1. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe firmy
A. Odpowiedzialność podatkowa
Za zobowiązanie podatkowe odpowiada podatnik, czyli osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy. W rozpatrywanym przez nas układzie podatnikiem jest firma, czyli przedsiębiorstwo, w którym pracuje księgowy. Wniosek jest więc prosty: księgowy nie ponosi odpowiedzialności wobec fiskusa za niezapłacenie przez firmę podatku albo zapłacenie go w zbyt małej wysokości. Nie grozi więc mu ani dopłata podatku, ani pokrycie odsetek od zaległości podatkowej z własnej kieszeni.
Ważne jest to, że żadna umowa między firmą a księgowym tego stanu nie zmieni. Nawet jeśli strony wpiszą w niej obowiązek pokrycia przez księgowego odsetek podatkowych powstałych z jego winy (zob. rozdział 1.C), to takie postanowienie umowne nie ma żadnego znaczenia dla fiskusa, który i tak będzie dochodził swoich należności od firmy. Wynika to stąd, że wyznaczenie obowiązku podatkowego, a w ramach tego osoby, na której on ciąży, odbywa się w ustawie i żadna umowa postanowień ustawy w tym zakresie zmienić nie może. Funkcjonuje tu więc zasada odpowiedzialności osobistej podatnika.
Biorąc pod uwagę opisaną tu regułę, przyjrzyjmy się, po raz pierwszy i nieostatni, powierzeniu obowiązków w zakresie rachunkowości i towarzyszącemu mu pisemnemu przyjęciu odpowiedzialności za rachunkowość firmy. Zostało to przewidziane w art. 4 ust. 5 ustawy o rachunkowości, który to przepis stanowi, że:
§
Kierownik jednostki, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości - z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury - zostaną powierzone innej osobie lub przedsiębiorcy, o którym mowa w art. 11 ust. 2, za ich zgodą. Przyjęcie odpowiedzialności przez inną osobę lub przedsiębiorcę powinno być stwierdzone w formie pisemnej. W przypadku gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu.
Z przywołanego przepisu wynika, że określone obowiązki w zakresie rachunkowości mogą być powierzone innej osobie, która przyjmuje odpowiedzialność za ich prawidłowe wykonanie. Warunkiem jest, aby przyjęcie tej odpowiedzialności nastąpiło w formie pisemnej. Warto jednak podkreślić, że dokument ten, skądinąd istotny, nie ma jednak żadnego znaczenia w sferze odpowiedzialności podatkowej. Księgowy i tak nie będzie odpowiadał wobec fiskusa - zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej podatnika.
Jedyna możliwość powstania odpowiedzialności księgowego za podatki firmy wiąże się z przewidzianą w Ordynacji podatkowej odpowiedzialnością tzw. osób trzecich. Polega ona na tym, że za zaległości podatkowe podatnika mogą ponosić odpowiedzialność osoby, które w jakiś sposób są związane ekonomicznie z podatnikiem. Wśród tych osób nie ma jednak księgowego, czyli osoby, która prowadzi rachunkowość podatnika. Taką osobą trzecią może być jednak:
- członek zarządu osoby prawnej (art. 116 i 116a O.p.);
- wspólnik spółki osobowej (art. 115 O.p.);
- likwidator spółki (art. 116b O.p.).
Jeśli więc księgowy akurat pełni którąś z tych ról, to może odpowiadać za zaległości podatkowe firmy. Trzeba jednak podkreślić, że nie ponosi tej odpowiedzialności dlatego, że jest księgowym, ale dlatego, że jest członkiem zarządu, wspólnikiem albo likwidatorem. Warto też dodać, że ta odpowiedzialność jest subsydiarna, czyli aktualizuje się dopiero wtedy, gdy fiskusowi nie uda się ściągnąć podatku od samego podatnika (art. 108 § 4 O.p.).
Przeczytaj w INFORLEX.PL Biznes cały artykuł:
W artykule omówiono również odpowiedzialność za sprawozdawczość finansową firmy, odpowiedzialność za działalność na szkodę firmy oraz na szkodę kontrahentów firmy.