1. Wynagrodzenie
Nieważne jest postanowienie umowy uzależniające termin zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy przez wykonawcę od uzyskania wynagrodzenia od inwestora (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 lipca 2007 r. I Aca 817/2006).
Należy zaznaczyć, że kwestia zapłaty wynagrodzenia poza regulacją kodeksową została także zawarta w ustawie z dnia 9 lipca 2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (Dz. U. Nr 180, poz. 1758 ze zm.).
2. Kara umowna
Kara umowna może być określona na wiele sposobów. Można ją ustalić jako jednorazowo określony procent niewykonanego lub nienależycie wykonanego zobowiązania lub też jako określony procent wartości zobowiązania za każdy dzień zwłoki w wykonaniu zobowiązania, lub też jako określoną kwotę pieniężną.
Istotnym jest, w przypadku zastosowania kary umownej, wprowadzenie do treści umowy klauzuli zezwalającej na dochodzenie odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary umownej na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego. Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności umownie jest również możliwe. Granicę stanowi wyrządzenie szkody z winy umyślnej, za którą zawsze się odpowiada.
Zobacz: Czym jest układ naprawczy?
Spotykany jest także zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej przedsiębiorcy, a więc nie tylko z tytułu nienależytego wykonania (niewykonania umowy), ale także z czynu niedozwolonego. Niewykluczone jest również ponoszenie odpowiedzialności wyłącznie deliktowej na zasadach ogólnych np. za: błędy w produkcji, błędy konstrukcyjne, błędy instrukcyjne, błędy wynikające z postępu naukowo – technicznego.
Należy pamiętać, że np. wykonanie prawa odstąpienia inwestora od umowy o roboty budowlane nie pozbawia go roszczenia o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek przekroczenia terminu oddania obiektu (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2006 r., sygn. IV CSK 157/06).
3. Klauzula rebus sic stantibus (łac. „ponieważ sprawy przybrały taki obrót”, art. 357¹ kodeksu cywilnego)
Możliwość powołania się na omawiany przepis uzależniona jest od spełnienia następujących przesłanek:
1) źródłem powstania zobowiązania jest umowa,
2) zmiana stosunków ma charakter nadzwyczajny,
3) zmiana ta niesie za sobą nadmierną trudność (ale nie niemożliwość świadczenia) w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały, zawierając umowę,
4) między dwoma ostatnimi przesłankami zachodzi związek przyczynowy.
Sąd w takiej sytuacji może:
1) oznaczyć nowy sposób wykonania zobowiązania,
2) zmienić wysokość świadczenia każdej ze stron,
3) a nawet rozwiązać umowę.
Zgodnie z orzecznictwem chodzi o taką nadzwyczajną sytuację jak np. powodzie, kataklizmy etc., ale również (zgodnie z orzecznictwem) np. niespodziewane podwyższenie stawek VAT na towary budowlane.
Dodatkowo można przytoczyć interesujący wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 listopada 2007 r., sygn. I ACa 461/07, który stanowi:
1. Możliwość częściowego odbioru robót za zapłatą częściowego wynagrodzenia (art. 654 kc) nie pozbawia znaczenia odbioru końcowego (art. 647 kc) jako momentu, od którego biegną terminy do ostatecznego rozliczenia całości robót objętych umową.
2. Nadzwyczajna zmiana stosunków, której strony nie mogły przewidzieć w chwili zawierania umowy może uzasadniać zmianę wysokości świadczenia także wówczas, gdy prowadzi do zniweczenia pierwotnej kalkulacji wykonawcy w takim zakresie, że ujemny wynik finansowy przekracza planowany zysk. Warunkiem jest zachowanie przez niego szczególnej, wymaganej od profesjonalnego uczestnika dowodu staranności przy ocenie ryzyka kontraktowego.
Trzeba podkreślić, że klauzula rebus sic stantibus, o której regulacjach powyżej mowa może zostać ograniczona bądź wyłączona w umowie stron. Dlatego warto zwrócić uwagę na ewentualny zapis tego rodzaju w kontrakcie.
4. Termin dla inwestora do wyrażenia zgody na zawarcie umowy z podwykonawcą – kwestia ponoszenia odpowiedzialności solidarnej
Zgodnie z przepisem art. 647 (1) kodeksu cywilnego do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy.
Do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy.
Aby przyjąć solidarną odpowiedzialność inwestora wraz z wykonawcą trzeba stwierdzić, że przedstawiona dokumentacja i wyraźna zgoda na zawarcie umowy w przedstawionej treści będzie stanowić granicę odpowiedzialności inwestora. Zatem wykonawca by mieć pewność, że nie będzie odpowiadał sam, koniecznie powinien przedłożyć nie tylko umowę, ale też wszystkie niezbędne dokumenty, które kompleksowo regulują nowo powstający stosunek prawny.
Należytą staranność w przedstawieniu dokumentacji i skonstruowaniu umowy trzeba potraktować jako zwyczajną dbałość o swoje interesy. Nie powinno się w umowach z podwykonawcami wręcz kalkować przepisów umowy pierwotnej z inwestorem licząc, że przecież „w sumie chodzi o jedno przedsięwzięcie, więc jakoś się dogadamy.” Wręcz przeciwnie, należy precyzyjnie podejść do kwestii określenia zakresu pracy danego podwykonawcy ze szczególnym uwzględnieniem terminu oddawania poszczególnych etapów, kwestii gwarancji i wypłaty wynagrodzenia.
Problematyka sposobu wyrażenia zgody przez inwestora na podpisanie umowy z podwykonawcą pozostaje w orzecznictwie kontrowersyjna, jednakże zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 2 lipca 2009 r., sygn. V CSK 24/09:
1. Zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą może być wyrażona również w sposób dorozumiany po zawarciu takiej umowy.
2. Zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą, rodząca jego solidarną odpowiedzialność z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy, zawiera element gwarancyjny. Dlatego należy opowiedzieć się za możliwością jej złożenia przez inwestora już po zawarciu umowy przez wykonawcę i podwykonawcę.
Zobacz: Jak banki traktują małego przedsiębiorcę?
Kryzys w branży budowlanej spowodował, że liczba upadłości w 2009 r. wzrosła w porównaniu do roku 2008 o prawie 30%. Wykonawcy, a zwłaszcza podwykonawcy często nie znając podstawowych przepisów bądź ignorując odpowiednie konstruowanie umów, wręcz na własne życzenie narażają się na koszty postępowania sądowego.
Dochodzi do długotrwałych procesów, które są trudne do rozstrzygnięcia często właśnie z uwagi na brak zawarcia umowy, bądź enigmatyczne określenie jej zapisów, które w efekcie prowadzi do konieczności powoływania świadków na okoliczność ustalenia ich treści, powoływanie się na „pozostawanie w stałych stosunkach gospodarczych” etc. co przecież mogłoby nigdy nie mieć miejsca jedynie dzięki zawarciu prawidłowo ukształtowanej umowy.
Marek Pasiński – Radca Prawny
Anna Leszczyńska – Aplikant Radcowski
Kancelaria Radcy Prawnego w Krakowie www.pasinski.pl