Bankowość islamska jest bardzo młodym i rozwijającym się systemem finansowym. Wszystko zapoczątkował egipski bank w 1963 r., który jako pierwszy zdecydował się świadczyć usługi bankowe zgodnie z religią islamską. W latach 70 coraz więcej instytucji zaczęło działać w tej formule i wciąż otwierają kolejne placówki. Istnienie nowego systemu przez niespełna 50 lat to bardzo krótki okres zważywszy na fakt kilkuwiekowej działalności tradycyjnej (dla nas) bankowości. Nie dziwi więc stwierdzenie, że system bliskiego wschodu ma duże szanse na rozwój, m.in. dzięki bezstratnemu przejściu przez światowy kryzys.
Bankowość islamska- bankowość bez lokat?!
Podstawowym fundamentem działalności nowego systemu jest religia islamska i jej zasady, które ingerują zarówno w duchowe jak i świeckie życie każdego muzułmanina. Wszystko musi być zgodne z szariatem- zasadami prawa muzułmańskiego. A te niosą poważne obostrzenia w przypadku sektora bankowego.
Największym wyzwaniem dla bankowości tamtego regionu jest zakaz lichwy, czyli pożyczania pieniędzy na wysoki procent. Reguła ta ma na celu zapewnienie sprawiedliwości społecznej i braku wyzysku. W przypadku konfrontacji osoby z pomysłem i osoby z kapitałem, to kapitałodawca ma przewagę i według islamu przekazanie funduszy powoduje transfer kapitałobiorcy do nielicznych, bogatych osób, które zyskują kosztem innych. A to jest jawną niesprawiedliwością.
Jeszcze cięższym przewinieniem jest pożyczanie cudzych pieniędzy na procent, a tak przecież działają nasze banki...
Serwis Kredyty
Kolejną zasadą jest brak możliwości sprzedaży i handlu czymś, czego się nie posiada. Sprawia to, że banki islamskie nie mogą kreować pieniędzy tak jak czynią to banki europejskie. Ponadto zasada ta nie pozwala na zadłużanie się instytucjom. Warto także zaznaczyć, że pieniądz, według muzułmanów, nie jest wartością samą w sobie, czego konsekwencją jest niemożność osiągania zysku tylko w wyniku obracania pieniądzem. W związku z tym działalność spekulacyjna również pozostaje w sferze marzeń.
Zasady Koranu mocno ograniczają znaną nam działalność banków. Brak możliwości oferowania lokat, wszelkiego rodzaju kredytów, kreacji pieniądza sprawiają, że musi paść pytanie:
Czym więc zajmują się banki islamskie?
Odpowiedź brzmi niezwykle utopijnie. Otóż nadrzędnym celem banków islamskich nie jest osiągnięcie zysków, lecz dbanie o rozwój społeczeństwa i zwiększenie dobrobytu. Początkowo bankowość islamska opierała się na trzech podstawowych zadaniach:
- kupno i sprzedaż towarów po cenach niższych od rynkowych
- oferowanie nieoprocentowanych pożyczek; wypłata zasiłków i emerytur dla osób pozbawionych tych świadczeń
- przyjmowanie jałmużny na cele dobroczynne
Serwis Lokaty
Dzisiaj sprawa wygląda inaczej. Banki z czasem postarały się o nagięcie obowiązujących przepisów. Nie było to łatwe, bo oferta banku nie zależy od moralności dyrektora, lecz jest oceniana przez zewnętrzną komisję pod kątem zgodności z szariatem.
Oto jak obecnie wygląda bankowość:
- lokata jest formą inwestycyjną zbliżoną do funduszu. Bank inwestuje w spółki lub towary i pod koniec trwania lokaty dzieli się z klientem zyskiem lub stratami. Produkt ten nie gwarantuje stopy zwrotu, gdyż wtedy byłby lichwą. Jednakże banki w zamian za założenie lokaty kuszą klientów podarunkami finansowymi, co może się kojarzyć z pewnym zwrotem z kapitału na tradycyjnej lokacie.
- kredyty nie są pożyczką na procent, a na przykład kredyt hipoteczny przedstawia się następująco: Klient wybiera mieszkanie, a bank kupuje je z własnych funduszy. Następnie klient spłaca ratę, ale bez odsetek- suma wszystkich rat daje kwotę, jaką bank zapłacił na początku inwestycji. Z drugiej strony bank jako właściciel żąda także opłaty za wynajem mieszkania i na tym zarabia. Po spłaceniu kredytu bank zrzeka się praw do mieszkania i przestaje pobierać opłatę za wynajem. W świetle prawa muzułmańskiego wszystko się zgadza...
Umowy bez kruczków- przejrzysta i rzetelna bankowość
Kolejną ciekawostką w przypadku bankowości islamskiej jest fakt, iż wszystkie umowy muszą być transparentne i w pełni zrozumiałe dla obydwu stron. Wobec tego bank nie może pobierać żadnych ukrytych opłat. Kruczki prawne i mała czcionka na umowie również nie wchodzą w grę. Zasada ta jest na tyle rygorystyczna, że jeśli w toku prowadzonych czynności, po podpisaniu umowy okaże się, że klient jej nie zrozumiał, może zażądać jej unieważnienia! Bank nie może więc wprowadzić klienta w błąd.
Bank islamski- bank europejski, czy to dalej bank?
Mimo tej samej nazwy bank i dość podobnego działania w sferze produktów, z makroekonomicznego punktu widzenia funkcjonują zupełnie inaczej. Banki europejskie doszły do wniosku, że opłacalne jest kreowanie pieniądza, by móc sobie pozwolić na większą akcję kredytową. Co więcej, według europejskich systemów bankowości, największą stopę zwrotu można uzyskać na rynkach kapitałowych i to tam kierują swe kroki banki europejskie.
Natomiast banki islamskie z założenia nie mogą powiększać wirtualnie zapasów gotówki ani inwestować na rynkach kapitałowych (na obracaniu samym pieniądzem nie można przecież zarabiać). Ich celem inwestycyjnym jest realna sfera gospodarki. Myślą przez pryzmat europejskiej czy amerykańskiej bankowości, takie działanie przynosi dużo mniejszą stopę zwrotu i zdecydowanie pomniejsza możliwości osiągania zysku przez bank. Z drugiej strony islamskie instytucje finansowe zamiast spekulować, przyczyniają się do rozwoju lokalnych gospodarek i zarządzając pieniędzmi mieszkańców danego regionu, wspólnie go rozwijają. Działanie to, choć znacznie zmniejsza zysk i banki ponoszą wysoki koszt alternatywny, jest zgodne z szariatem i wnosi wiele korzyści dla gospodarki.
Weryfikacja kryzysu- który system przetrwa?
Różnice w działalności zostały zweryfikowane przez kryzys. I kiedy banki amerykańskie czy europejskie chyliły się ku upadkowi, bankowość islamska zyskała na atrakcyjności. Dążenie do osiągnięcia największych zysków, kreowanie pięniądza, nadmierna akcja kredytowa i spekulacje doprowadziły do upadku wielu instytucji finansowych. Te czynniki nie mają jednak wpływu na bankowość islamską. W okresie załamania ten młody system bankowości zawsze będzie górą.
Bankowość islamska w Europie
Różnice w obydwu typach bankowości sprawiają, że w przyszłości na całym świecie powinny pojawić się banki islamskie. Ta współczesna nisza rynkowa powoli zostaje zagospodarowana. Islamskie odziały banków otwierają już największe grupy finansowe jak Societe Generale, Deutsche Bank, Bank of England, czy Citi Corporation. Bankowośc islamska, choć nie posiada na razie tak znaczącego kapitału jak pozostałe banki, osiąga znacznie szybszy rozwój. Według Islamic Financial Service Board zyski banków islamskich zwiększają się rocznie o ponad 20% od 2000 r. Tak dochodowe instytucje przyciągają inwestorów i kraje, które chciałyby ściągnąć do siebie zarówno banki jak i ich rosnący kapitał. Przykładem może być Wielka Brytania i Islamic Bank of Britain.
Rozwój bankowości islamskiej, zainteresowanie klientów i konkurencyjna oferta sprawi, że banki te będą pojawiały się w kolejnych krajach europejskich i w przyszłości zapewne także w Polsce. Pytanie tylko: kiedy?