Sprzedaż przedsiębiorstwa wyłączona z VAT
Transakcja zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Wynika to z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT. Chociaż efekt ekonomiczny jest ten sam, nie należy wyłączenia z opodatkowania VAT utożsamiać ze zwolnieniem z opodatkowania VAT. Różnice między wyłączeniem a zwolnieniem z opodatkowania polegają m.in. na odmiennym sposobie dokumentowania transakcji. Transakcji wyłączonych z opodatkowania nie należy bowiem dokumentować fakturą VAT, podczas gdy transakcje zwolnione z VAT są dokumentowane fakturami.
W konsekwencji sprzedaż przedsiębiorstwa, jako transakcja wyłączona z opodatkowania VAT, nie powinna być dokumentowana fakturą VAT.
Organy podatkowe wskazują, że ze sprzedażą przedsiębiorstwa mamy do czynienia, gdy sprzedawany zbiór składników materialnych i niematerialnych tworzy pewną organizacyjną całość. Przykładowo: Dyrektor IS w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 29 grudnia 2008 r., nr IPPP1/443-1863/08-4/MP, stwierdził: „(...) składniki materialne i niematerialne wchodzące w skład przedsiębiorstwa powinny pozostawać ze sobą we wzajemnych relacjach w ten sposób, iż można mówić o nich jako o zespole, a nie zbiorze pewnych elementów. Istotne jest, aby w zbywanym przedsiębiorstwie zachowane zostały funkcjonalne związki pomiędzy poszczególnymi składnikami, tak żeby przekazana masa mogła posłużyć kontynuowaniu określonej działalności gospodarczej.
Wyłączenie ze zbycia istotnych elementów przedsiębiorstwa powoduje, że mamy do czynienia ze sprzedażą sumy składników majątkowych, a nie ze sprzedażą przedsiębiorstwa. Jeśli natomiast wyłączone ze zbycia składniki przedsiębiorstwa nie mają istotnego znaczenia dla funkcjonowania przedsiębiorstwa jako takiego, to czynność taka, na gruncie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, uznana będzie za sprzedaż przedsiębiorstwa, chociaż nie obejmuje ona wszystkich jego składników. (...)”.
Jeżeli zatem transakcja sprzedaży przedsiębiorstwa, o której mowa w pytaniu, spełnia opisane warunki, to będzie wyłączona z opodatkowania VAT.
Należy dodać, że transakcja sprzedaży przedsiębiorstwa po stronie sprzedawcy nie wiąże się z koniecznością korekty VAT naliczonego. Obowiązek dokonywania stosownych korekt VAT naliczonego przechodzi w tym przypadku na nabywcę przedsiębiorstwa. Wynika to wprost z art. 91 ust. 9 ustawy o VAT.
Zmiana firmy przy sprzedaży przedsiębiorstwa
Odpowiedź na pytanie, czy osoba fizyczna może być przedsiębiorcą i prowadzić (oraz zbyć) przedsiębiorstwo, wynika wprost z przepisów kodeksu cywilnego, którego art. 431 stanowi, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Niewątpliwie więc osoba fizyczna może być przedsiębiorcą.
Z kolei z definicji art. 551 k.c. wynika, że przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Definicja przedsiębiorstwa nie wskazuje podmiotu, który może prowadzić przedsiębiorstwo. W konsekwencji każdy przedsiębiorca (w tym osoba fizyczna) prowadzący we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową może być właścicielem przedsiębiorstwa, tworzyć je, prowadzić i ostatecznie zbyć.
Przepisy kodeksu cywilnego wskazują również, jakie warunki musi spełniać transakcja, aby można było nazwać ją transakcją sprzedaży przedsiębiorstwa. Z art. 552 k.c. wynika bowiem, że czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
A zatem:
1) osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą może dokonać zbycia przedsiębiorstwa rozumianego jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej,
2) transakcja zbycia przedsiębiorstwa będzie wyłączona z opodatkowania VAT, jeżeli transakcja sprzedaży mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmie wszystko, co wchodzi w jego skład (z wyłączeniem tych elementów, które umownie lub z mocy prawa nie zostały objęte transakcją sprzedaży przedsiębiorstwa).
Z pytania wynika, że podatnik ma wątpliwość, czy zmiana nazwy przedsiębiorstwa z obejmującej nazwisko „Jan Kowalski” na nazwę obejmującą nazwisko „Anna Kowalska” może być uznana za prawną przeszkodę w dokonaniu transakcji zbycia przedsiębiorstwa i kwalifikacji tej czynności jako wyłączonej z VAT.
Wątpliwość ta wynika zapewne z brzmienia art. 551 k.c., który jako jeden z elementów składających się na przedsiębiorstwo wymienia „nazwę przedsiębiorstwa”. W potocznym znaczeniu nazwa przedsiębiorstwa jest utożsamiana z „firmą”. Należy jednak podkreślić, że nie są to pojęcia tożsame. Firma nie jest jednym z elementów składowych zawartych w transakcji sprzedaży przedsiębiorstwa.
Przede wszystkim z art. 439 k.c. wynika, że firma nie może być zbyta (§ 1), a przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (§ 2).
Istnieje zatem przepis szczególny, który wprost wyłącza możliwość zbycia firmy. Przepisy dopuszczają możliwość korzystania z firmy jednego przedsiębiorcy przez innego przedsiębiorcę, ale tylko wtedy, gdy nie wprowadza to w błąd.
Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych (art. 434 k.c.). Oczywiste jest zatem, że transakcja sprzedaży przedsiębiorstwa pomiędzy sprzedawcą Janem Kowalskim (osobą fizyczną i przedsiębiorcą) a kupującym Anną Kowalską (przedsiębiorcą prowadzącym działalność jako osoba fizyczna) będzie zawierać zmianę nazwy firmy, ponieważ pozostawienie dotychczasowej firmy może wprowadzać w błąd co do osoby przedsiębiorcy. Zgodnie z powołanym przepisem kodeksu cywilnego Anna Kowalska powinna prowadzić swoje przedsiębiorstwo pod swoim imieniem i nazwiskiem, tak jak to nakazują przepisy. Konieczność zmiany firmy przedsiębiorcy w opisany sposób wynika również z treści art. 433 k.c. Stanowi on, że firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku (§ 1), natomiast firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia (§ 2).
Powołane przepisy kodeksu cywilnego nakazują więc nawet taką zmianę firmy przedsiębiorcy w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa, ponieważ firma nie może wprowadzać w błąd co do osoby przedsiębiorcy. Innymi słowy - przedsiębiorca Anna Kowalska nie powinna prowadzić przedsiębiorstwa oznaczonego jako Jan Kowalski.
Z art. 438 § 3 k.c. wynika co prawda, że osoba, która nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą. Powinna jednak umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły inaczej. Jednak w opisanym przypadku strony nie mogą postanowić, że przedsiębiorstwo będzie prowadzone pod dotychczasową firmą, ponieważ wprowadzałoby to w błąd. Zmiana firmy jest więc koniecznością wynikającą z przepisów prawa cywilnego.
Należy zatem podkreślić, że transakcja zbycia przedsiębiorstwa jest wyłączona z opodatkowania VAT, niezależnie od wymuszonej przepisami zmiany nazwy firmy przedsiębiorcy - osoby fizycznej.
Reasumując, opisana w pytaniu sprzedaż przedsiębiorstwa jest wyłączona z opodatkowania VAT na podstawie art. 6 pkt 1 ustawy o VAT. Istotne jest, że nie jest to transakcja zwolniona z VAT, lecz wyłączona z opodatkowania tym podatkiem. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą może zbyć całość przedsiębiorstwa. Nie ma przy tym znaczenia, że nazwa firmy nabywcy będzie się różnić od nazwy firmy sprzedawcy imieniem.
Ewa Sławińska
Podstawa prawna:
• art. 433-439 i 551-552 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.),
• art. 6 pkt 1, art. 91 ust. 9 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.).