Osoba, która chce mieć własna firmę, musi wybrać jej formę prawną. Ta decyzja ma spory ciężar gatunkowy - nie ogranicza się tylko do określenia, czy działalność ma być prowadzona samodzielne, czy we współpracy z innymi. Przyszły przedsiębiorca musi pamiętać, że zakładanie własnej firmy zawsze wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów i ryzykiem poniesienia straty z powodu nietrafionego biznesu. Sama procedura założenia spółki - zwłaszcza spółki prawa handlowego - kosztuje dużo więcej niż podjęcie jednoosobowej działalności gospodarczej.
Najpierw zatem trzeba odpowiedzieć sobie między innymi na następujące pytania:
● jakim kapitałem początkowym się dysponuje?
● jaka będzie skala działalności?
● czy jest się gotowym, aby zaryzykować całym majątkiem osobistym, czy lepiej oddzielić go od spraw związanych z prowadzeniem działalności?
● czy decyzje związane z prowadzeniem działalności, jej kontrolą chce się podejmować samodzielnie czy we współpracy z innymi?
Niestety, nie ma jednej, idealnej, uniwersalnej formy prawnej prowadzenia działalności. Każda ma zalety i wady.
Jednoosobowa działalność gospodarcza
Najbardziej popularną formą prawną prowadzenia działalności jest jednoosobowa działalność gospodarcza. Podstawą prawną jej funkcjonowania jest przede wszystkim Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 07, Nr 155, poz. 1095).
Największą zaletą takiego wyboru jest fakt, że jest najłatwiejsza w założeniu. By ją rozpocząć, od 31 marca 2009 r. obowiązuje uproszczona procedura tzw. „jednego okienka”. Wystarczy we właściwym urzędzie gminy złożyć wniosek rejestracyjny, a resztę formalności, poza założeniem firmowego konta bankowego, wykonają urzędnicy (wpis w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej - REGON, zgłoszenie identyfikacyjne albo aktualizacja NIP oraz zgłoszenie płatnika składek do ZUS).
Poza tym prowadzenie jednoosobowej działalności pozwala w największym stopniu na samodzielne podejmowanie decyzji związanych z jej prowadzeniem, w tym ustalanie podziału obowiązków, czy dokonywanie zmian związanych z profilem działalności lub kapitałem. W związku z faktem, że jednoosobowa działalność gospodarcza nie ma rozbudowanych struktur, można nią elastycznie zarządzać i bardzo szybko wprowadzać w życie nowe pomysły.
Najistotniejszą wadą jednoosobowej działalności jest pełna odpowiedzialność przedsiębiorcy za zobowiązania powstałe w związku i w trakcie jej funkcjonowania.
W praktyce taka forma prawna sprawdza się najczęściej przy prowadzeniu małych i średnich przedsięwzięć gospodarczych.
Spółka cywilna
Nieco mniej popularną formą prawną prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka cywilna, która została uregulowana w art. 860-875 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.). Zgodnie z kodeksem, do powstania spółki konieczne jest zawarcie w formie pisemnej umowy spółki, w której wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności wniesienie wkładów. Spółka cywilna nie ma statusu przedsiębiorcy, przedsiębiorcami są natomiast jej wspólnicy.
Największą zaletą spółki cywilnej jest łatwa procedura powołania jej do życia, wymagająca jedynie wpisu poszczególnych wspólników do ewidencji działalności gospodarczej i zawarcia miedzy nimi umowy w formie pisemnej. Nadto w spółce cywilnej obowiązują proste procedury jej prowadzenia. Można wnieść do spółki wkład rzeczowy czy własną pracę. Poza tym w spółce cywilnej najłatwiej jest połączyć kilka osób-wspólników i ich pomysły.
Najistotniejszą wadą jest z kolei ponoszenie solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, co oznacza, że wierzyciel może dochodzić całości lub części długu od wszystkich wspólników łącznie, od jednego z nich albo od każdego z osobna. Zaspokojenie wierzyciela przez jednego lub niektórych wspólników spółki cywilnej zwalnia z odpowiedzialności pozostałych. Dodatkowo, istnieje ustawowy obowiązek prowadzenia spraw spółki, co czasami nie jest korzystne. Zdarza się bowiem, że niektórzy wspólnicy najlepiej sprawdzają się w roli biernego wspólnika, którego aktywność ogranicza się do wniesienia wkładu finansowego lub rzeczowego.
Inne formy
Poza wyżej wskazanymi formami prawnymi prowadzenia działalności gospodarczej można prowadzić biznes w formie spółek prawa handlowego - spółek osobowych (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna) bądź spółek kapitałowych (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna).
Spółki osobowe
Spośród osobowych spółek prawa handlowego najbardziej popularna jest spółka jawna bądź partnerska, dlatego poniższa analiza skupia się przede wszystkim na tych formach prawnych prowadzenia działalności.
Spółka jawna jest najprostszą ze spółek przewidzianych w ustawie z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r. Nr 94, poz. 1037). Rozwiązania prawne jej dotyczące są zbliżone do spółki cywilnej, z tą jednak różnicą, że spółka prowadzi przedsiębiorstwo we własnym imieniu, pod własną nazwą. W obrocie gospodarczym występuje jako podmiot, nie zaś jak w spółce cywilnej - wspólnicy. W przypadku spółki jawnej konieczne jest prowadzenie stałej, zorganizowanej działalności, nastawionej na osiąganie zysku.
Atutem spółki jawnej są stosunkowo niewielkie koszty rejestracji - do jej powstania konieczna jest rejestracja w rejestrze przedsiębiorców (Krajowy Rejestr Sądowy), który prowadzi sąd rejonowy właściwy ze względu na siedzibę spółki. Nie trzeba określać wysokości minimalnego kapitału zakładowego, można natomiast wnieść wkład rzeczowy. Zaletą jest także możliwość reprezentacji spółki przez każdego ze wspólników - chyba że w umowie spółki będzie inny zapis.
Podobnie jak przy spółce cywilnej, wspólnicy spółki jawnej odpowiadają całym majątkiem osobistym za jej zobowiązania, gdy nie mogą być one zaspokojone z majątku spółki. Nowy wspólnik, który przystępuje do spółki w czasie jej istnienia, odpowiada za wszystkie jej zobowiązania. Nawet te, które powstały przed jego przystąpieniem.
Specyficznym uprawnieniem każdego ze wspólników jest prawo żądania corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę. Uprawnienie to - w zależności od punktu widzenia - stanowić może zarówno zaletę, jak i wadę.
W praktyce forma prawna prowadzonej działalności w postaci spółki jawnej powinna służyć przedsięwzięciom gospodarczym o małych, co najwyżej średnich rozmiarach, opierających się na relatywnie stałym składzie osobowym.
Spółka partnerska została przewidziana jako forma prowadzenia działalności przez osoby zaliczane do tzw. wolnych zawodów. Wspólnikiem - zwanym partnerem - w spółce partnerskiej może być wyłącznie osoba fizyczna wykonująca wolny zawód, np. adwokat, radca prawny, aptekarz, biegły rewident, księgowy, lekarz czy broker ubezpieczeniowy.
Odpowiedzialność wspólników - partnerów - została uregulowana w dość swoisty sposób, tzn. partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania powstałe w wyniku działań lub zaniedbań osób zatrudnionych przez spółkę, a podlegających kierownictwu innego partnera. Jest to największa zaleta tej formy prawnej. Kolejnymi atutami, podobnie jak w spółce jawnej, jest brak wskazań co do minimalnej kwoty kapitału zakładowego. Ponadto już w nazwie określony jest jednoznacznie profil spółki, co stanowi ułatwienie dla potencjalnych kontrahentów.
Z kolei największą wadą jest fakt, że jest dedykowana jedynie do wykonawców określonych w przepisach zawodów.
Spółki kapitałowe
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to chyba najbardziej znana forma prawna spółek osobowych prawa handlowego. Jej największym atutem jest fakt, że za zobowiązania spółki ponosi odpowiedzialność sama spółka całym swoim majątkiem bez ograniczenia, natomiast wspólnicy ponoszą ryzyko jedynie do wysokości wniesionych wkładów. I co istotne, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością może założyć tylko jeden wspólnik, a wspólnicy uczestniczą w zarządzaniu.
Wadą są duże koszty związane z powołaniem jej do życia, a później funkcjonowaniem. Konieczne jest bowiem zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego, powołanie organów - zarządu i rady nadzorczej - a także zarejestrowanie w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Członkowie zarządu ponoszą subsydiarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, tzn. jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, odpowiadają solidarnie własnym majątkiem za jej zobowiązania.
Spółka akcyjna to forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej przewidziana dla bardzo dużych przedsięwzięć gospodarczych. Jej celem jest zebranie kapitału od bardzo dużej liczby wspólników - akcjonariuszy. Jedną z największych zalet spółki akcyjnej jest brak odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki, a także łatwe metody pozyskiwania kapitału w trakcie trwania spółki w postaci, np. emisji nowych akcji.
Jednak taka forma prawna nakłada na wspólników wiele obciążeń. Skomplikowany i kosztowny jest proces rejestracji, duże są też wymagania formalne w trakcie działalności. Poza tym stopień skomplikowania prowadzonej działalności wymaga, żeby zapewnić spółce obsługę prawną i finansową. Kolejnym minusem jest fakt, że drobni akcjonariusze nie mają wpływu na jej działalność i podejmowane decyzje, choć zapewnili/zapewniają (poprzez zakup akcji) dopływ kapitału.
Katarzyna Żyrko
prawnik, Skoczyński Wachowiak Strykowski Kancelaria Prawna sp.k.