Co w takim razie robić? Czekać na uprawdopodobnienie przesłanek do ogłoszenia upadłości i składać wniosek o upadłość dłużnika, czy nakłaniać go na wnioskowanie o wdrożenie postępowania naprawczego? A co w sytuacji, kiedy dłużnik sam wyprzedzi fakty i zaproponuje nam przystąpienie do postępowania naprawczego? Odpowiedź nigdy nie jest prosta.
Upadłość dłużnika w pigułce
Głównym celem postępowania upadłościowego jest gwarancja równego zaspokojenia wierzycieli. Wiąże się ono z restrukturyzacją zobowiązań.
Według przepisów prawa upadłościowego i naprawczego przedsiębiorca to:
• osoba fizyczna;
• osoba prawna;
• jednostka organizacyjna, która nie posiada osobowości prawnej, ale odrębna ustawa przyznaje jej zdolność prawną;
• jednostka organizacyjna prowadząca działalność gospodarczą we własnym imieniu. Upadłymi można również ogłosić spółki handlowe, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej, wspólników spółki partnerskiej, oddziały banków zagranicznych w rozumieniu przepisów prawa bankowego. W przypadku wystąpienia o ogłoszenie upadłości w stosunku do przedsiębiorcy jednoosobowego lub też wobec kilku przedsiębiorców, którzy są wspólnikami spółki cywilnej, konieczne jest wystąpienie z indywidualnym wnioskiem odnośnie każdego wspólnika.
Postępowanie należy przeprowadzić w taki sposób, aby zobowiązania wobec wierzycieli zostały zaspokojone w jak najwyższym możliwym stopniu.
Upadłość dotyczy dłużnika, który przestał spłacać wymagalne zobowiązania. Nie ma znaczenia, czy zobowiązania te mają charakter pieniężny, czy też niepieniężny. Nie jest istotne również, jaką wartość reprezentują zobowiązania dłużnika.
Wniosek o ogłoszenie upadłości może być złożony przez dowolnego wierzyciela. Warunkiem jest uprawdopodobnienie przed sądem, że wierzytelności faktycznie istnieją. Należy jednak pamiętać, że sąd może nie podzielać racji wierzyciela. Sprawy związane z upadłością rodzą sporo pytań. Zawsze trzeba rzetelnie odpowiedzieć sobie, czy dłużnik rzeczywiście zaprzestał spłaty zobowiązań w trwały sposób. Być może są to jedynie krótkotrwałe problemy, które wkrótce znikną i umożliwią prowadzenie działalności. Takie przesłanki nie uzasadniają ogłoszenia upadłości. Dlatego też wniosek o upadłość może być oddalony, kiedy spełnione są łącznie poniższe warunki:
• opóźnienie spłaty zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy;
• suma niewykonanych zobowiązań nie jest większa niż 10% wartości bilansowej firmy dłużnika;
• oddalenie wniosku nie spowoduje pokrzywdzenia wierzycieli.
Ogłoszenie upadłości powoduje, że upadły jest zobowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, jak również dokumenty dotyczące działalności, rozliczeń i majątku. Upadły musi również udzielić wszelkich wyjaśnień syndykowi lub sędziemu komisarzowi dotyczących majątku. Majątek upadłego staje się masą upadłości, z której zaspokaja się wierzycieli. Masę upadłości stanowią składniki majątkowe należące do dłużnika zarówno w chwili wydania orzeczenia, jak i nabyte w toku postępowania upadłościowego. W przypadku likwidacji masy upadłości wszystkie zobowiązania pieniężne upadłego stają się wymagalne. Zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają formę na pieniężne. Natomiast odsetki od wierzytelności są naliczane od dnia ogłoszenia upadłości.
Postępowanie naprawcze
Innym rozwiązaniem, które może zastosować wierzyciel w celu odzyskania długów, jest postępowanie naprawcze. Służy ono „uzdrowieniu” przedsiębiorcy, który stał się niewypłacalny. Postępowanie naprawcze prowadzi do rezygnacji oraz zmian w zakresie roszczeń. Po zawarciu i zatwierdzeniu wiąże ono każdy podmiot, którego wierzytelności zostały objęte porozumieniem.
Postępowanie naprawcze jest zawarte w przypadku, jeśli wierzyciele są zainteresowani dalszym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa dłużnika lub/i umożliwi zaspokojenie przynajmniej części wierzytelności.
Zawarcie układu występuje podczas zgromadzenia wierzycieli. Powinno ono odbyć się nie później niż miesiąc od zatwierdzenia listy wierzytelności. Konsekwencje, jakie niesie ze sobą zatwierdzenie układu, dotyczą wszystkich wierzycieli, których wierzytelności zostały objęte układem.
Co wybrać?
Wierzyciel może mieć dylemat, co będzie lepsze dla odzyskania przez niego długów: postępowanie naprawcze czy upadłość dłużnika?
Pomocna w tym przypadku może okazać się historia współpracy oraz gromadzone na bieżąco informacje rynkowe na temat dłużnika. To podkreśla, jak istotne jest samodzielne zarządzanie ryzykiem, które często może być o wiele skuteczniejsze niż firmowane znanym logiem analizy ogólnodostępnych danych finansowych. Jeżeli wierzyciel obawia się, że istnieje duże prawdopodobieństwo iż jego wierzytelności nie zostaną spłacone albo dłużnik reguluje zobowiązania wobec kilku innych wierzycieli, warto złożyć wniosek o upadłość. Taka sytuacja mówi bowiem, że dłużnik posiadający jeszcze znikome płynne środki chce uregulować zobowiązania wobec najbardziej:kłopotliwych wierzycieli, wyprowadzić najwartościowszy majątek i prawdopodobnie zaprzestać dalszej spłaty zadłużenia. Złożenie wniosku o upadłość w tym momencie powoduje, że istnieje szansa na częściowe zaspokojenie wierzyciela z majątku, który jeszcze jest. Obserwując takie przesłanki, należy również jak najszybciej przygotować i podpisać z dłużnikiem dokumenty uprawniające do skorzystania z ulgi na złe długi. To kolejna część środków, która zasili płynność wierzyciela.
Istnieją jednak przypadki, gdy postępowanie naprawcze jest lepszym rozwiązaniem. Należy pamiętać, że postępowanie upadłościowe powinno zostać przeprowadzone w taki sposób, by w jak najwyższym stopniu zaspokoić roszczenia wierzycieli. Bardzo często najwyższe zaspokojenie roszczeń jest dużo mniejsze niż systematyczna spłata zobowiązań przez dłużnika. Tu również będzie pomocna wiedza na temat majątku dłużnika, jego wartości, obciążeń stanowiących zabezpieczenia innych wierzycieli. Jeśli wartość majątku jest mała, a najcenniejsze jego składniki stanowią zabezpieczenia banków lub innych dostawców, można rozważyć zgodę na przystąpienie do postępowania naprawczego. W takim przypadku egzekucja majątku upadłego będzie ciągnęła się latami i nie gwarantuje uzyskania satysfakcjonującej części długu.
Warto wziąć również pod uwagę aktualną sytuację na rynku, która może gwarantować zgodę na dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez dłużnika. Jeżeli na przykład dłużnik chce przeprowadzić głęboką restrukturyzację, a istnieją przesłanki rynkowe, że uzdrowi w ten sposób sytuację finansową, postępowanie naprawcze ma sens.
Kolejny argument za postępowaniem naprawczym to portfel klientów dłużnika. Jeśli po restrukturyzacji dłużnik nadal będzie mógł z nimi współpracować (a są to klienci o stabilnej pozycji na rynku) i powiększyć grono swoich odbiorców, wówczas gwarantuje osiągnięcie dochodu, co w dłuższym czasie powoduje wzrost szans na zaspokojenie wierzycieli. Oczywiście, argumentem przeciw może być czas, ale należy pamiętać, że ogłoszenie upadłości nie gwarantuje natychmiastowego odzyskania długów.
Postępowanie naprawcze w dużym stopniu chroni interesy wierzycieli, którzy mają kontrolę nad postępowaniem. W razie zawarcia takiego postanowienia mieniem wchodzącym w skład masy zarządza wybrany zarządca, choć istnieje możliwość ustanowienia przez sąd „zarządu własnego”. W przypadku zarządu własnego dłużnik nadal zarządza firmą i jej majątkiem, ale odbywa się to pod opieką nadzorcy sądowego. Sytuacja taka jest możliwa, jeśli dłużnik poręczy należyte sprawowanie zarządu, a niewypłacalność została spowodowana przez czynniki niezależne od niego. Dzięki temu wzrastają szanse uratowania firmy (dłużnik jeśli nawet popełnił błędy w zarządzaniu, ma zazwyczaj większą wiedzę handlową dotyczącą danego rynku niż nadzorca), przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa spłaty długów dla wierzycieli. Osiąga się więc efekt synergii.
Postępowanie naprawcze stosuje się szczególnie wtedy, kiedy istnieje prawdopodobieństwo, że wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu niż przez likwidację majątku dłużnika. Dlatego jest ono w pewnych sytuacjach korzystniejszym rozwiązaniem niż likwidacja majątku.
Postępowanie naprawcze nie jest jednak bez wad. Podstawowa to ta, że może nim zostać objęty tylko przedsiębiorca nie mający zaległości w płatnościach, u którego istnieją przesłanki, że takie problemy wkrótce się pojawią. Eliminacja tego ograniczenia powinna być więc wspomagana przez dobrze zorganizowane systemy zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie. Dzięki nim można odpowiedzieć sobie na pytanie, czy przystąpić do postępowania naprawczego (godząc się często na umorzenie części długu), czy samemu odzyskiwać pieniądze, a w momencie, kiedy pojawią się przesłanki do ogłoszenia upadłości, odzyskiwać pozostałą kwotę na drodze sądowej.
Tomasz Rowecki