Wielu właścicieli firm rodzinnych nie zastanawia się dostatecznie wcześnie nad tym, co stanie się z ich udziałami po śmierci. Tymczasem dziedziczenie udziałów w spółkach – zwłaszcza w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych – to jeden z kluczowych elementów sukcesji biznesowej, który może zadecydować o przetrwaniu firmy.
- Dziedziczenie udziałów – zasady ogólne
- Dziedziczenie w spółkach kapitałowych
- Fundacja rodzinna jako narzędzie sukcesji
- Praktyczne rekomendacje
Dziedziczenie udziałów – zasady ogólne
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, udziały lub akcje należące do spadkodawcy wchodzą do masy spadkowej i podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych (art. 922 KC). Spadkobiercy nabywają je z chwilą śmierci wspólnika (art. 924–925 KC), choć wykonanie praw udziałowych może wymagać ujawnienia zmiany w Krajowym Rejestrze Sądowym.
W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zgodnie z art. 183 §1 Kodeksu spółek handlowych, umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie spadkobierców w prawa zmarłego wspólnika. Oznacza to, że nie zawsze dziedziczenie udziałów następuje automatycznie – czasami wymagana jest zgoda pozostałych wspólników lub spółki.
Dziedziczenie w spółkach kapitałowych
W spółce akcyjnej akcje zasadniczo przechodzą na spadkobierców bez przeszkód – są bowiem papierami wartościowymi. W spółce z o.o. sprawa jest bardziej skomplikowana: wspólnicy mogą przewidzieć w umowie spółki szczegółowe regulacje dotyczące przejęcia udziałów, np. obowiązek zbycia ich spółce lub innym wspólnikom za wynagrodzeniem. Warto więc zawczasu wprowadzić do umowy odpowiednie zapisy zabezpieczające ciągłość zarządzania.
Fundacja rodzinna jako narzędzie sukcesji
Nowoczesnym rozwiązaniem dla rodzinnych przedsiębiorstw stała się fundacja rodzinna, której zasady opisuje ustawa z 2023 r. Jak wynika z publikacji INFOR „Fundacja rodzinna w praktyce”, celem jej utworzenia jest zachowanie majątku rodzinnego i uniknięcie rozdrobnienia udziałów w spółkach po śmierci fundatora.
W praktyce fundator przekazuje do fundacji swoje udziały w spółkach, a beneficjentami zostają jego zstępni. Dzięki temu fundacja zachowuje kontrolę nad spółkami, a członkowie rodziny otrzymują świadczenia finansowe bez konieczności bezpośredniego uczestnictwa w zarządzaniu firmą.
Fundacja rodzinna może również zbywać udziały w spółkach bez utraty zwolnienia z podatku CIT, co czyni ją elastycznym instrumentem sukcesyjnym.
Praktyczne rekomendacje
- Sprawdź umowę spółki – upewnij się, czy nie ogranicza ona dziedziczenia udziałów.
- Zaplanuj sukcesję – rozważ utworzenie fundacji rodzinnej, by uniknąć konfliktów między spadkobiercami.
- Ureguluj kwestie podatkowe – przemyśl, jak zmiany właścicielskie wpłyną na opodatkowanie dochodów spółki i jej wspólników.
- Zadbaj o testament lub statut fundacji – dokumenty te powinny jasno określać sposób przekazania kontroli nad firmą.
Dziedziczenie udziałów w spółce to nie tylko kwestia prawa spadkowego, ale także odpowiedzialności za ciągłość biznesu. Przedsiębiorcy coraz częściej wybierają rozwiązania systemowe, takie jak fundacje rodzinne, które pozwalają zachować integralność firmy i uniknąć sporów rodzinnych. Odpowiednio zaplanowana sukcesja udziałów to klucz do stabilności i dalszego rozwoju przedsiębiorstwa – również po odejściu jego założyciela.