Faktoring polega na przelewie przez przedsiębiorstwa wierzytelności pochodzących z obrotu gospodarczego na wyspecjalizowane instytucje faktoringowe i świadczenie przez te instytucji dodatkowych usług na rzecz przedsiębiorstw. Faktorant - to przedsiębiorca, podmiot transakcji faktoringowej, któremu przysługują wierzytelności od kontrahentów. Wyspecjalizowane instytucje, które kupują wierzytelności i świadczą na rzecz faktorantów usługi - to faktorzy. Trzecim podmiotem transakcji faktoringu jest dłużnik, czyli kontrahent faktoranta, który jest zobowiązany do zapłaty.
W klasycznej transakcji faktoringu przedmiotem jej są wierzytelności i usługi, a do przelewu wierzytelności dochodzi wówczas, gdy wierzytelność już istnieje. Tak jest najczęściej, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby przedmiotem transakcji były wierzytelności przyszłe, czyli takie, które jeszcze nie istnieją. Przykładem takiej specjalnej transakcji jest faktoring zamówieniowy.
Etapy transakcji
Etap 1 - podpisanie kontraktu między przedsiębiorcą (potencjalnym faktorantem, czyli klientem instytucji faktoringowej) a jego kontrahentem. Kontrahent zleca przedsiębiorcy wykonanie usługi lub wyprodukowanie określonego produktu albo dostarczenie określonego towaru. Przedsiębiorca ma zamówienie, ale do jego realizacji potrzebuje środków pieniężnych. Proszę sobie wyobrazić firmę, która jest mało znana na rynku lub niewielka, a w związku z tym nie może liczyć na skorzystanie z kredytu kupieckiego u dostawców materiałów, maszyn czy też towarów potrzebnych do realizacji zamówienia. Musi też niejednokrotnie zatrudnić do realizacji zamówienia dodatkowe osoby. Od momentu otrzymania zamówienia do momentu jego realizacji upłynąć może, w zależności od rodzaju zamówienia, od kilku dni do kilku miesięcy. W momencie realizacji zamówienia przedsiębiorca wystawia fakturę i zwykle pojawiają się należności, bo kontrahent korzysta z kredytu kupieckiego. Przedsiębiorca może już skorzystać z klasycznej transakcji faktoringu. Klasyczny faktoring, czyli ten występujący zwykle, jest narzędziem służącym do finansowania należności. Faktoring zamówieniowy finansuje etap poprzedzający powstanie należności, czyli finansuje koszty ponoszone przez przedsiębiorcę na realizację zamówienia - w uproszczeniu można powiedzieć, że finansuje zapasy.
Etap 2 - faktorant przedstawia faktorowi zamówienie, a ten udziela mu kredytu na realizację zamówienia (podpisują umowę faktoringu zamówieniowego). Finansowanie zwykle wynosi dużo mniej niż przyszła wierzytelność - około 50 proc. jej wartości.
Etap 3 - za uzyskane środki faktorant kupuje materiały, towary, maszyny i urządzenia, płaci pracownikom.
Etap 4 - faktorant realizuje zamówienie i dostarcza zamówione produkty, towary lub wykonuje usługę na rzecz kontrahenta, który złożył zamówienie. Jednocześnie wystawia fakturę, której płatnikiem jest kontrahent. Kontrahent staje się w tym momencie dłużnikiem.
Etap 5 - Faktorant przedstawia faktorowi fakturę. Transakcja przekształca się w transakcję faktoringu klasycznego. Od kwoty wierzytelności faktor odejmuje kwotę zadłużenia z tytułu kredytu uzyskanego przez faktoranta na realizację zamówienia i koszty finansowania za okres od momentu udzielenia kredytu do momentu udokumentowania przez faktoranta istnienia wierzytelności. Od kwoty wierzytelności potrąca koszty faktoringu - odsetki i prowizję. W dniu przedstawienia faktury faktorowi może on zapłacić klientowi za całą wierzytelność, potrącając jedynie koszty transakcji (faktoring przyspieszony) lub też zaliczkować część wierzytelności, a pozostałą część zapłacić w terminie jej płatności lub wówczas, gdy zapłaci dłużnik (faktoring zaliczkowy). W transakcjach faktoringu zamówieniowego celem jest skorzystanie z funkcji finansowania, wobec czego nie spotyka się transakcji faktoringu zamówieniowego wymagalnościowego. Część zaliczkowana istniejącej wierzytelności jest wyższa niż w momencie udzielania finansowania na realizację zamówienia. Zamiast około 50 proc. kwoty wierzytelności (tyle wynosi finansowanie, gdy wierzytelność jeszcze nie istnieje) faktor zaliczkuje od 70 proc. do 95 proc. wierzytelności.
Etap 6 - dalsza obsługa transakcji faktoringowej przebiega tak, jak w transakcjach klasycznego faktoringu. Faktor administruje wierzytelnościami, monitoruje płatności, windykuje itd.
Finansowanie zapasów
Transakcje faktoringu zamówieniowego rozszerzają funkcję finansowania faktoringu z etapu finansowania należności na etap finansowania zapasów. Dodatkowe efekty, które pojawiają się przy korzystaniu z faktoringu zamówieniowego, a nie występują przy klasycznych formach faktoringu, to poprawa płynności związana z pozyskaniem źródła finansowania zapasów. Zmniejsza się ryzyko poniesienia strat przez przedsiębiorstwo z powodu współpracy z niewiarygodnym i niewypłacalnym kontrahentem. Faktor już na etapie podpisywania kontraktu sprawdza składającego zamówienie. Przedsiębiorca może skorzystać z wyników badania przeprowadzonego przez faktora i nie dopuścić do powstania należności w stosunku do kontrahentów o wysokim ryzyku. Przy faktoringu klasycznym często w momencie uaktywniania faktora wierzytelność już istnieje i faktoring przydaje się jedynie jako czynnik dyscyplinujący dłużników. Przy faktoringu zamówieniowym faktorant, opierając się na wiedzy i doświadczeniu faktora, może całkowicie uniknąć strat, na co niekiedy jest za późno przy faktoringu klasycznym. Tam faktoring prowadzi do minimalizacji strat. Rzadziej przy transakcjach faktoringu zamówieniowego dochodzi do windykacji należności.
Duże zamówienia
Szczególnego znaczenia nabiera przy faktoringu zamówieniowym możliwość realizowania dużych zamówień, a przez to obroty mogą szybciej rosnąć. Przy bardzo dużych zamówieniach przedsiębiorcy o niewielkich dotychczasowych obrotach mają niewielkie szanse na uzyskanie finansowania w banku. Faktoring zamówieniowy daje możliwości bezproblemowego zwiększania obrotów firmy bez obawy o jej płynność.
Przy faktoringu zamówieniowym początkowo nie ma efektu wzrostu samofinansowania. Wierzytelność jeszcze nie istnieje, gdy przedsiębiorca otrzymuje pieniądze od faktora. W bilansie firmy pojawiają się wówczas zobowiązania wobec faktora. Dopiero wtedy, gdy wierzytelność już istnieje, czyli po realizacji zamówienia i wystawieniu faktury, zadłużenie z tytułu finansowania wierzytelności przyszłej jest spłacane z kwoty, jaką faktor płaci za wierzytelność już istniejącą. W bilansie znikają zobowiązania, nie ma też należności, które zamieniają się na gotówkę. Część gotówki uzyskana od faktora spłaca zobowiązania zaciągnięte wcześniej u faktora, a pozostała część trafia do przedsiębiorcy.
Poprawa płynności
Faktoring zamówieniowy poprawia płynność na etapie poprzedzającym powstanie wierzytelności. Faktoring klasyczny powoduje przyśpieszenie konwersji należności na gotówkę, a faktoring zamówieniowy jest źródłem finansowania zobowiązań wobec dostawców i innych podmiotów, np. pracowników. Zmniejszają się zobowiązania wobec dostawców i pracowników, a pojawiają się zobowiązania wobec faktora, które następnie są spłacane z gotówki uzyskanej od faktora w momencie wystawienia faktury. Efekt poprawy płynności jest silniejszy przy faktoringu zamówieniowym niż przy faktoringu klasycznym. Faktoring zamówieniowy otwiera nowe możliwości wykorzystania faktoringu w zarządzaniu płynnością finansową przedsiębiorstwa, zanim wierzytelności zaczną istnieć. Zdarza się, że brak źródła finansowania powoduje, że przedsiębiorca jest zmuszony rezygnować z realizacji interesującego kontraktu. Faktoring zamówieniowy sprawia, że przedsiębiorca może zwiększać swoje obroty bez obawy utraty płynności.
Można się spodziewać, że popularność tego rodzaju transakcji będzie szybko rosła i przyczyni się do dalszego upowszechniania faktoringu w naszym kraju. Faktoring nie jest usługą jednorodną, co zauważają faktorzy działający na naszym rynku i oferujący przedsiębiorcom nowe możliwości jego wykorzystania z pożytkiem dla klientów faktoringowych, instytucji faktoringowych i wzbogacając rynek usług finansowych w naszym kraju.
KATARZYNA KRECZMAŃSKA-GIGOL
adiunkt w Katedrze Finansów Szkoły Głównej Handlowej, sekretarz naukowy i wykładowca Studium Podyplomowego Zarządzanie Płynnością Finansową Przedsiębiorstwa w Kolegium Zarządzania i Finansów SGH