Kilka słów o nieważnej umowie
Zgodnie z Kodeksem cywilnym umowa jest nieważna, zasadniczo jeżeli:
- jest sprzeczna z ustawą;
- ma na celu obejście ustawy;
- jest niezgodna z zasadami współżycia społecznego.
Wyróżnia się dwa rodzaje nieważności - nieważność bezwzględną oraz nieważność względną.
Umowa nieważna bezwzględnie nie wywołuje skutków prawnych. Nawet jeżeli łączyła strony przez długi czas, to jest uznawana przez prawo za nieważną od samego początku swojego istnienia. Strony umowy, które otrzymywały świadczenia na podstawie bezwzględnie nieważnej umowy są obowiązane do ich zwrotu jako świadczeń nienależnych. Do zwrotów świadczeń stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Natomiast w przypadku umowy względnie nieważnej (inaczej: unieważnialnej) wywołuje ona skutki prawne od chwili jej zawarcia, jednak może ona zostać unieważniona przez uprawniony do tego podmiot. Zasadniczo osoba, która ma prawo podważyć ważność umowy jest ograniczona terminem na dokonanie tej czynności. Tak więc po jakimś czasie, nieważna względnie umowa nie może zostać unieważniona.
Wadliwa umowa w sprawie wykonania zamówienia będzie nieważna względnie. Wynika to wyraźnie z treści art. 146. ustawy Prawo zamówień publicznych, który stwierdza, że w pewnych przypadkach umowa o wykonanie zamówienia „podlega unieważnieniu”. Oznacza to, że skutki prawne zawartej umowy staną się bezskuteczne, dopiero po podjęciu inicjatywy unieważnienia umowy przez określony w ustawie podmiot (np. Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych).
Polecamy: Jakie są zasady udzielania zamówień publicznych?
O uznaniu umowy w sprawie wykonania zamówienia za nieważną postanawia Krajowa Izba Odwoławcza lub sąd.
Kiedy umowa jest nieważna?
Przede wszystkim umowa zawarta między zamawiającym a wykonawcą będzie nieważna z przyczyn wymienionych w Kodeksie cywilnym.
Ustawa z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych w art. 146 zawiera katalog okoliczności, których wystąpienie powoduje nieważność umowy w sprawie wykonania zamówienia. Umowa taka podlega unieważnieniu, jeżeli zamawiający:
- z naruszeniem przepisów ustawy zastosował tryb negocjacji bez ogłoszenia lub zamówienia z wolnej ręki, chyba że zamawiający bez swojej winy nie wiedział, że działa niezgodnie z ustawą, a umowę zawarł w terminie 5 dni od dnia zamieszczenia ogłoszenia o zamiarze zawarcia umowy w BZP albo po upływie 10 dni od dnia publikacji takiego ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE;
- nie zamieścił ogłoszenia o zamówieniu w Biuletynie Zamówień Publicznych albo nie przekazał ogłoszenia o zamówieniu Urzędowi Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich;
- nie zawarł umowy z wykonawcą we właściwym terminie (terminy na zawarcie umowy określa art. 94 Pzp);
- uniemożliwił składanie ofert orientacyjnych wykonawcom niedopuszczonym dotychczas do udziału w dynamicznym systemie zakupów lub uniemożliwił wykonawcom dopuszczonym do udziału w dynamicznym systemie zakupów złożenie ofert w postępowaniu o udzielenie zamówienia prowadzonym w ramach tego systemu, chyba że bez swojej winy był przekonany, że działa zgodnie z ustawą i dochował terminów;
- udzielił zamówienia na podstawie umowy ramowej przed upływem właściwego terminu i z naruszeniem innych przepisów dotyczących umów ramowych, chyba że miał uzasadnione podstawy, by sądzić, że nie łamie postanowień ustawy oraz dochował terminów;
- z naruszeniem przepisów ustawy zastosował tryb zapytania o cenę.
Przykładem przepisu Kodeksu cywilnego, który może służyć za podstawę unieważnienia umowy w sprawie wykonania zamówienia jest art. 705. kc.
W myśl tego przepisu organizator albo uczestnik aukcji lub przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami.
Prezes UZP może wystąpić do sądu o unieważnienie umowy w przypadku dokonania przez zamawiającego czynności lub zaniechania dokonania czynności z naruszeniem przepisu ustawy, które miało lub mogło mieć wpływ na wynik postępowania.
Polecamy: Jak wykonawca zamówienia może uniknąć straty spowodowanej zmiana stawki VAT?
Warto także wspomnieć, że w pewnych okolicznościach (określonych w art. 140. ust. 3. oraz art. 144. ust. 2.) ustawa przewiduje możliwość unieważnienia jedynie części postanowień umowy.
Sektor zamówień publicznych jest tym, w którym wszystkie działające w nim podmioty powinny mieć się na baczności w kwestiach prawnych. Lekceważenie regulacji i nie dość uważne czytanie przepisów może skończyć się absorbującym postępowaniem sądowym i unieważnieniem umowy. Dlatego m. in. znajomość przesłanek nieważności umowy w sprawie wykonania zamówienia jest dla przedsiębiorców tak ważna.