W niektórych przypadkach zobowiązanie dłużnika wobec wierzyciela polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku świadczeń (art. 365 Kodeks cywilnego – k.c.). Taka forma zobowiązania ma nazwę zobowiązanie przemienne. W przypadku zobowiązania przemiennego zwykle wybór tego, jakie świadczenie ma spełnić należy do dłużnika, chyba, że z treści czynności prawnej (umowy), z ustawy lub z okoliczności wynika, że prawo do wyboru tego, jakie świadczenie ma zostać spełnione ma wierzyciel lub osoba trzecia.
Przykładem zobowiązania przemiennego, które wynika z ustawy jest np. art. 363 § 1 k.c., zgodnie z którym naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednak gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
Dowiedz się: Bezskuteczność egzekucji – czy to koniec sprawy?
Wyboru tego, jakie ze świadczeń przemiennych ma zostać spełnione dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Jeżeli to dłużnik jest uprawniony do wyboru tego, jakie ze świadczeń ma spełnić może on dokonać wyboru świadczenia poprzez jego spełnienie (art. 365 § 2 k.c.), np. poprzez zapłatę kwoty stanowiącej równowartości jakiejś rzeczy, zamiast jej zwrot w naturze wierzycielowi.
Jeżeli strona (dłużnik lub wierzyciel), która ma prawo dokonać wyboru tego, jakie świadczenie ma zostać spełnione nie dokona wyboru, druga ze stron może wyznaczyć termin na dokonanie takiego wyboru. Jeśli ten termin upłynie, prawo wyboru tego, jakie ze świadczeń ma zostać spełnione przechodzi na drugą stronę.
Jakie są skutki sytuacji, gdy zobowiązanie przemienne jest niemożliwe do realizacji? Mogą tu zajść dwa przypadki:
• świadczenie było niemożliwe od samego początku, lub
• zobowiązanie przemienne stało się niemożliwe np. po zawarciu umowy przez dłużnika i wierzyciela.
1) W przypadku gdy chodzi o niemożliwość świadczenia istniejącą od początku, wówczas niemożliwość wszystkich świadczeń przemiennych powoduje nieważność całego zobowiązania (art. 387 § 1 k.c.). Jeżeli zaś niemożliwość dotyczy niektórych ze świadczeń przemiennych wówczas zobowiązanie jest ważne, chyba, że okaże się, że bez świadczeń nieważnych do powstania zobowiązania w ogóle by nie doszło.
2) W razie gdy świadczenie stało się niemożliwe po zawarciu umowy trzeba ustalić, czy dłużnik za ten stan rzeczy odpowiada. Jeśli tak, zajść mogą dwie sytuacje. Jedna, gdy tylko część świadczeń stanie się niemożliwa, wówczas dłużnik może spełnić świadczenie, które jest możliwe do spełnienia. Jeśli zaś po zawarciu umowy niemożliwe stały się wszystkie świadczenia, a jest za to odpowiedzialny dłużnik, w takiej sytuacji ma on obowiązek naprawić wierzycielowi szkodę powstałą z tego tytułu.
Polecamy serwis Ubezpieczenia społeczne