Na mocy tego prawa wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. Będzie przysługiwało mu pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyjątkiem tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.
Wierzytelność przyszła lub warunkowa
Co istotne, zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.
Ustanowienie zastawu
Zastaw powstaje poprzez:
- zawarcie umowy między właścicielem a wierzycielem oraz
- wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych).
Warunki muszą być spełnione łącznie. Natomiast jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, wówczas do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Osoba trzecia jako przechowawca nadal będzie jedynie dzierżycielem rzeczy, zaś wierzyciel tylko na podstawie umowy stanie się posiadaczem zależnym.
Skuteczność zastawu wobec wierzycieli zastawcy uzależniona jest od zawarcia umowy o ustanowienie zastawu na piśmie z datą pewną.
Polecamy serwis: Rynek nieruchomości
Zastaw rejestrowy
Wierzytelność można także zabezpieczyć zastawem rejestrowym, który regulują odrębne przepisy.
Ustanowienie przez nieuprawnionego
Co do zasady ustanowić zastaw może tylko właściciel rzeczy. Jednak Kodeks cywilny w art. 309 wprowadza wyjątek. Przepisy o nabyciu własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą stosuje się odpowiednio do ustanowienia zastawu. Stąd w przypadku ustanowienia zastawu przez osobę nieuprawnioną o jego skuteczności decydują:
1) wydanie rzeczy zastawnikowi,
2) objęcie jej w posiadanie
3) oraz dobra wiara zastawnika (zarówno w chwili wydania rzeczy, jak i zawarcia umowy zastawniczej).
Pierwszeństwo
Co w sytuacji, gdy zastaw zwykły powstał później niż inne prawo rzeczowe ograniczone (także inny zastaw zwykły), obciążające już rzecz? Któremu prawu będzie przysługiwało prawo pierwszeństwa? Zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze. W przypadku zaspokojenia się z przedmiotu zastawu inne prawa rzeczowe ograniczone obciążające tę rzecz wygasną. Regułę tę stosuje się także to zastawu ustawowego.
Warto wspomnieć, że art. 250 Kodeksu Cywilnego dopuszcza zmianę pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych (także zastawu zwykłego). Dla zmiany pierwszeństwa niezbędne jest zawarcie w tym zakresie umowy między uprawnionymi.
Rozporządzanie rzeczą
Obciążenie rzeczy zastawem nie prowadzi do pozbawienia zastawcy prawa własności rzeczy i w związku z tym także uprawnień z tego prawa wynikających. Traci jedynie prawo do korzystania z przedmiotu zastawu- istota zastawu. Nie traci jednak możliwości rozporządzania rzeczą. Nieważne jest więc zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu.
Obciążając lub zbywając rzecz, zastawca obowiązany jest powiadomić drugą stronę o wszelkich wadach i obciążeniach.
Zobacz serwis: ABC windykacji
Tryb zaspokojenia
Co do zasady zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.
Wyjątki:
1) Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem zwykłym przez przejęcie rzeczy na własność (art. 313 Kodeksu cywilnego).
2) Zaspokojenie się zastawnika z pożytków, jakie rzecz zastawiona przynosi (art. 319 Kodeksu cywilnego).
Umowa o przepadek
Umowa o przepadek stanowi wyjątek od podstawowego trybu zaspokojenia opisanego powyżej. Otóż według niej zaspokojenie zastawnika może nastąpić przez przepadek rzeczy. Jeżeli przedmiotem zastawu są rzeczy mające określoną przez zarządzenie właściwego organu państwowego cenę sztywną, można się umówić, że w razie zwłoki z zapłatą długu przypadną one w odpowiednim stosunku zastawnikowi na własność zamiast zapłaty, według ceny z dnia wymagalności wierzytelności zabezpieczonej. Zastawnik staje się właścicielem rzeczy.
Umowa ta może być zawarta równocześnie z zastawniczą lub później.
Zakres zabezpieczenia
Zastaw zabezpiecza także roszczenia o odsetki za 3 ostatnie lata przed zbyciem rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym, przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału oraz inne roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz o zwrot nakładów na rzecz.
Przepis ma charakter względnie obowiązujący. Strony umowy zastawniczej mogą w dowolny sposób kształtować zakres zabezpieczenia wierzytelności zastawem.
Zarzuty zastawcy
Zarzuty zastawcy mogą wynikać ze stosunku prawnego wynikającego z zastawu oraz ze stosunku będącego źródłem wierzytelności zabezpieczonej zastawem. Wynika to z akcesoryjności zastawu oraz kauzalności umowy zastawu.
Zastawca nie będący dłużnikiem może niezależnie od zarzutów, które mu przysługują osobiście przeciwko zastawnikowi, podnosić zarzuty, które przysługują dłużnikowi, jak również te, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu zastawu.
Ograniczenia odpowiedzialności spadkowej
Zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego. Oznacza to przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza pozbawienie spadkobierców pierwszego zastawcy uprawnienia do powoływania się na odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku.
Zaspokojenie w razie przedawnienia
Zastawca nie może podnosić zarzutu przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej zastawem. Przedawnienie wierzytelności nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej. Nie dotyczy to roszczeń ubocznych, np. o odsetki.
Obowiązki zastawnika
Do obowiązków zastawnika należy czuwanie nad zachowaniem wydanej mu rzeczy stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem. Natomiast już po wygaśnięciu zastawu powinien zwrócić rzecz zastawcy.
Pożytki
Gdy rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Obowiązek ten nie wynika z umowy zastawniczej, ale z samego prawa. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek. Strony mogą umówić się odmiennie.
Polecamy: Skarga na zaniechanie czynności przez komornika
Nakłady
Może zdarzyć się, że zastawnik poczynił nakłady na rzecz, do których nie był obowiązany. W takiej sytuacji stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Zagrożenie rzeczy
Na zastawniku ciąży obowiązek czuwania nad zachowaniem rzeczy. Gdy rzecz obciążona zastawem narażona jest na utratę lub uszkodzenie (niebezpieczeństwo obiektywne), zastawca może żądać:
1) złożenia rzeczy do depozytu sądowego, bądź
2) zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności, bądź
3) sprzedaży rzeczy.
W przypadku sprzedaży rzeczy zastaw przechodzi z rzeczy na uzyskaną cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego.
Niedopełnienie obowiązków powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu nienależytego wykonania umowy (ex contractu).
Przedawnienie
Kodeks cywilny przewiduje roczny termin przedawnienia:
1) roszczenia zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, jak również
2) roszczenia zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz.
Termin zaczyna biec od dnia wydania rzeczy zastawcy.
Skutki przelewu
Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Możliwe jest przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu, ale wówczas zastaw wygasa. Nie da się jednak przenieść zastawu bez wierzytelności, którą zabezpiecza (akcesoryjność zastawu).
Uprawnienia nabywcy wierzytelności
Osoba nabywająca wierzytelność zabezpieczoną zastawem uprawniona jest, jeżeli zastawca wyrazi na to zgodę, do żądania od zbywcy wydania rzeczy obciążonej. Gdy zastawca nie wyrazi zgody, nabywca może żądać złożenia rzeczy do depozytu sądowego.
Zwrot rzeczy
Jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawcy, zastaw wygasa. Przeciwne zastrzeżenia umowne nie będą skuteczne.
Kodeks cywilny przewiduje wyjątek od powyższej zasady. Zastaw nie wygasa jednak w przypadku nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta.
Zastaw ustawowy
Powyżej opisane przepisy stosuje się odpowiednio do zastawu, który powstaje z mocy ustawy.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93)