W projekcie nowelizacji Kodeksu pracy MPiPS proponuje 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, sześć tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego i 26 tygodni urlopu rodzicielskiego.
Obecnie urlop macierzyński trwa 20 tygodni, w przypadku urodzenia jednego dziecka lub od 31 do 37 tygodni w przypadku porodu mnogiego (w zależności od liczby dzieci). Co najmniej dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu.
Ojciec może skorzystać z urlopu macierzyńskiego, gdy matka zrezygnuje z niego co najmniej po 14 tygodniach po porodzie, a także jeśli matka trafi do szpitala (wtedy ojciec może korzystać z części urlopu odpowiadającej okresowi jej pobytu w szpitalu) lub umrze (wtedy ojcu przysługuje prawo do niewykorzystanej części urlopu).
Matka ma też prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, którego wymiar w tym i przyszłym roku wynosi do 4 tygodni, w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 6 tygodni w przypadku porodu mnogiego.
Korzystanie z tego urlopu można łączyć z pracą u pracodawcy udzielającego go, w wymiarze nie wyższym niż połowa etatu. Zarówno wniosek o udzielenie urlopu, jak i wniosek o podjęcie pracy są dla pracodawcy wiążące, składa się je przynajmniej z siedmiodniowym wyprzedzeniem.
Ojciec może korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego po wykorzystanie urlopu macierzyńskiego przez matkę lub gdy sam korzysta z części urlopu macierzyńskiego.
Przepisy gwarantują mężczyznom również prawo do dwutygodniowego urlopu ojcowskiego w ciągu pierwszego roku życia dziecka; nie może z niego skorzystać matka; jeśli nie wykorzysta go ojciec, urlop przepada.
Podobne uprawnienia mają rodzice adoptujący dziecko.
W projekcie nowelizacji Kodeksu pracy MPiPS proponuje wprowadzenie nowej instytucji - urlopu rodzicielskiego oraz zmian w przepisach dotyczących dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Nie będzie natomiast zmian w przepisach dotyczących urlopu macierzyńskiego, ojcowskiego oraz wychowawczego.
Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wyniesie 52 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka, natomiast w przypadku porodów mnogich wyniesie od 65 do 71 tygodni, w zależności od liczby dzieci. Urlopy te będą musiały być wykorzystywane bezpośrednio jeden po drugim.
Zmiany mają umożliwić rodzicom - w większym niż dotychczas stopniu - dzielenie się dodatkowym urlopem macierzyńskim oraz urlopem rodzicielskim. "Taka regulacja powinna sprzyjać częstszemu podejmowaniu obowiązków związanych z opieką nad małym dzieckiem przez ojca, zgodnie z decyzją obojga rodziców, podejmowaną z uwzględnieniem ich sytuacji rodzinnej, a także zawodowej" - przekonują autorzy projektu.
Dodają, że wydłużenie okresu płatnych urlopów związanych z opieką nad dzieckiem nie służy wydłużeniu nieobecności w pracy matki, ale ma umożliwić rozłożenie w dłuższym okresie obowiązków rodzicielskich na oboje rodziców.
W projekcie proponuje się podwyższenie od 1 września 2013 r. wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego i określić go na poziomie, który miał obowiązywać dopiero od początku 2014 r. (6 lub 8 tygodni) oraz przyznanie obojgu rodzicom prawo do korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego na równych prawach. Zachowana ma zostać dotychczasowa zasada, zgodnie z którą, jeżeli oboje rodzicie są zatrudnieni, w tym samym czasie z urlopu może korzystać tylko jedno z nich.
Projekt zakłada możliwość korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego jedynie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, jednorazowo lub w dwóch częściach, przypadających jedna po drugiej (obecnie nie można go dzielić). Ma to zapewnić możliwość sprawowania nieprzerwanej opieki nad małym dzieckiem przez łączny okres 26 tygodni, ale umożliwia dzielenie się rodziców dodatkowym urlopem.
Tak jak dotychczas, dodatkowy urlop macierzyński ma być udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Wciąż będzie można łączyć go z pracą.
Nowy urlop rodzicielski ma wynosić do 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Korzystanie z niego byłoby możliwe wyłącznie bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Przysługiwałby na równych prawach ojcu i matce.
Projekt zakłada możliwość korzystania z urlopu rodzicielskiego jednorazowo albo w częściach, maksymalnie trzech, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej, z których żadna nie mogłaby być krótsza niż osiem tygodni. Rodzice mogliby się nimi wymieniać między sobą.
Ograniczenie liczby części, a także określenie minimalnego wymiaru każdej z nich, ma umożliwić pracodawcom udzielającym urlopów organizację pracy podczas nieobecności pracowników.
Urlop rodzicielski miałby być udzielany na pisemny wniosek pracownika, składany z co najmniej czternastodniowym wyprzedzeniem. Pracodawca byłby zobowiązany do uwzględnienia go.
Projekt przewiduje objęcie pracowników korzystających z urlopu rodzicielskiego porównywalnymi gwarancjami, jakimi są obecnie objęci pracownicy korzystający z pozostałych uprawnień rodzicielskich.
W myśl projektu pracownica będzie mogła zadeklarować, jeszcze przed przewidywaną datą porodu (co najmniej 14 dni), że zamierza korzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a następnie z urlopu rodzicielskiego, także w pełnym wymiarze. Wtedy wystarczyłoby złożenie jednego wniosku. W takim wypadku zasiłek macierzyński w czasie urlopu rodzicielskiego oraz w czasie urlopu macierzyńskiego oraz dodatkowego urlopu macierzyńskiego będzie wynosił 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku.
Kobiety, które podejmą decyzję przed porodem i zmienią ją w trakcie pobierania zasiłku - zrezygnują z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego lub nie wykorzystają ich w pełnym wymiarze i nie skorzysta z prawa do przysługujących w tym czasie zasiłków ojciec - otrzymają jednorazowe wyrównanie.
Jeśli zasiłek macierzyński w okresie urlopu macierzyńskiego i dodatkowego wynosił 100 proc., w czasie urlopu rodzicielskiego będzie wynosił 60 proc.
Z nowych rozwiązań będą mogli korzystać także pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie ustawy będą przebywać na urlopie macierzyńskim lub na dodatkowym urlopie macierzyńskim.
Analogiczne uprawnienia jak rodzice biologiczni będą mieć rodzice adopcyjni.
Projektowane zmiany spowodują wzrost wydatków na zasiłki macierzyńskie wypłacane z funduszu chorobowego ZUS oraz na składki emerytalno-rentowe za okres urlopu macierzyńskiego finansowane z budżetu państwa.
Przy założeniu, że wszyscy ubezpieczeni skorzystaliby z uprawnienia, szacunkowy wzrost wydatków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) to 868 mln zł w 2013 r., 2 mld 744 mln zł w 2014 r. i 2 mld 893 mln zł w 2015 r. Jeśli z nowych rozwiązań skorzystałaby połowa uprawnionych, wydatki wyniosłyby odpowiednio 434 mln zł, 1 mld 372 mln zł i 1 mld 447 mln zł.