Osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów powodujących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Taki rodzic podlega wtedy również ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli nie jest objęty obowiązkiem tego ubezpieczenia z innego tytułu.
Należy pamiętać, że pracodawca nie opłaca składek za osoby na urlopie wychowawczym, a jedynie wykazuje je w dokumentach rozliczeniowych.
Składki za osobę przebywającą na urlopie wychowawczym płatnik rozlicza w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 11 xx. Oprócz tego płatnik składa za ubezpieczonego raport ZUS RSA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx oraz kodem świadczenia/przerwy 121 lub 122.
Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych są finansowane w całości z budżetu państwa.
Do końca 2011 r. pracodawca zatrudniający pracownika, któremu udzielono urlopu wychowawczego, wykazywał za niego składki na ubezpieczenia:
- emerytalne i rentowe od kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2011 r. - 1386 zł),
- zdrowotne od kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, tj. 520 zł.
Począwszy od 1 stycznia 2012 r. miesięczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi równowartość 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (wysokość przeciętnego wynagrodzenia jest ogłaszana w komunikatach Prezesa GUS). Natomiast w przypadku gdy ta podstawa wymiaru jest wyższa niż średnia wysokość wynagrodzenia pracownika za ostatnich 12 miesięcy przed przejściem na urlop wychowawczy, podstawę wymiaru składek stanowi ta niższa kwota (średnia zarobków).
Ograniczenie maksymalnej podstawy wymiaru składek ma na celu uniknięcie sytuacji, w której składki opłacane na ubezpieczenia społeczne za pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym przewyższałyby te, które byłyby za niego płacone, gdyby w tym czasie pracował.
Składka w nowej wysokości obowiązuje od trzeciego miesiąca następnego kwartału. Pierwsze składki w nowej wysokości będą płacone w lutym za styczeń 2012 r. Za styczeń i luty podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę przebywającą na urlopie wychowawczym przez cały miesiąc stanowi kwota 60% przeciętnego wynagrodzenia z III kwartału 2011 r. (tj. 3416 zł). Jednocześnie nie wiadomo jeszcze, w jaki sposób trzeba będzie ustalać średnią wysokość wynagrodzenia pracownika. Nie wynika to bowiem z ustawy. Pracodawca będzie mógł np. ustalić średnią zarobków stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ponieważ od tych właśnie zarobków za „normalną” pracę pracodawca opłacałby składki za pracownika, gdyby ten nie zaczął korzystać z urlopu wychowawczego.
PRZYKŁAD
Pracodawca zatrudnia pracownicę, która do marca 2012 r. przebywa na urlopie wychowawczym. Za grudzień 2011 r. naliczy on za pracownicę składki od podstawy, którą stanowi minimalne wynagrodzenie obowiązujące w 2011 r. - 1386 zł. Składki te odpowiednio wyniosą:
• na ubezpieczenie emerytalne - 270,55 zł (1386 zł × 19,52%),
• na ubezpieczenia rentowe - 83,16 zł (1386 zł × 6%).
Natomiast rozliczając za pracownicę składki za styczeń 2012 r., pracodawca musi zadeklarować kwoty składek naliczone od nowej podstawy:
• na ubezpieczenie emerytalne - 400,08 zł (3416 zł × 60% = 2049,60 x 19,52%),
• na ubezpieczenia rentowe - 122,98 zł (3416 zł × 60% = 2049,60 x 6%*).
* Od 1 lutego 2012 r. składka na ubezpieczenie rentowe wyniesie 8%.
Nie zmieni się natomiast podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Nadal będzie to kwota świadczenia pielęgnacyjnego, tj. 520 zł.
• art. 9 ust. 6, art. 18 ust. 5b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 232, poz. 1378
• art. 16 ustawy z 6 grudnia 2008 r. zmieniającej Kodeks pracy i niektóre inne ustawy - Dz.U. Nr 237, poz. 1654
• art. 81 ust. 8 pkt 10 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 232, poz. 1378
• komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 10 listopada 2011 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w trzecim kwartale 2011 r. - M.P. Nr 103, poz. 7072
• § 1 pkt 13 rozporządzenia Rady Ministrów z 11 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny oraz wysokości świadczeń rodzinnych - Dz.U. Nr 129, poz. 1058
Magdalena Wypijewska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych