18 czerwca 2009 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły dyrektywę 2009/52/WE, przewidującą minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich (DzUrz UE L 168 z 30.06.2009 r., s. 24 - zwaną dalej dyrektywą). Powyższy akt powinien zostać wprowadzony do polskiego systemu prawnego do 20 lipca 2011 r. (art. 17 ust. 1 dyrektywy).
Ministerstwo w przedstawionym projekcie założeń proponuje wprowadzenie nowej ustawy, której przepisy realizowałyby cele dyrektywy z uwzględnieniem specyfiki polskiego systemu prawnego.
Ważnym elementem nowej ustawy będzie definicja nielegalnego zatrudnienia, przez co rozumie się zatrudnienie obywatela państwa trzeciego obecnego na terytorium państwa członkowskiego, który nie spełnia lub przestał spełniać warunki pobytu lub zamieszkania w tym państwie członkowskim (art. 2 dyrektywy).
A zatem jest to odmienna definicja od tej zawartej w art. 2 ust. 1 pkt. 13 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy (DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.). Wobec tego przepisy nowej ustawy nie będą miały zastosowania do obywateli państw trzecich, którzy przebywają legalnie w państwie członkowskim, niezależnie do tego, czy mają oni zezwolenie na pracę w tym państwie czy nie. Ustawa nie będzie również dotyczyła pracowników delegowanych w ramach wspólnotowej swobody świadczenia usług.
Główne założenia ustawy są następujące:
• przeciwdziałanie zatrudnianiu obywateli państw trzecich przebywających w Polsce wbrew przepisom,
• racjonalizacja i zwiększenie skuteczności kontroli legalności zatrudnienia,
• nałożenie na pracodawców obowiązku sprawdzania statusu pobytowego zatrudnianych cudzoziemców,
• wprowadzenie proporcjonalnych i odstraszających sankcji za zatrudnienie obywateli państw trzecich przebywających w Polsce wbrew przepisom,
• ułatwienie dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia za pracę przez nielegalnie zatrudnionych obywateli państw trzecich,
• objęcie współodpowiedzialnością finansową głównego wykonawcy z tytułu zatrudnienia obywateli państw trzecich przebywających w Polsce wbrew przepisom przez podwykonawcę,
• objęcie osób prawnych sankcjami za uchybienia związane z nielegalnym zatrudnieniem cudzoziemców.
W obecnym stanie prawnym obowiązek sprawowania kontroli legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców oraz powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom w Polsce należą do ustawowych zadań PIP i Straży Granicznej. Dodatkowo Straż Graniczna kontroluje również legalność prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemców. Organy te będą sprawowały kontrolę legalności zatrudnienia także po uchwaleniu omawianej ustawy o sankcjach dla podmiotów zatrudniających obywateli państw trzecich przebywających na terytorium RP wbrew przepisom oraz o zmianie innych ustaw.
Paweł Łukaszuk