Od 1 stycznia 2010 r. po wykorzystaniu 20 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego, pracownicy będą mogli skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługującego rodzicom adopcyjnym i zastępczym).
Dodatkowy urlop nie jest obowiązkowy - udzielany będzie na wniosek pracownika (złożyć go trzeba nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu); pracodawca nie może odmówić udzielenia tego urlopu.
Podczas debaty nad projektem nowelizacji Kodeksu pracy, która te zmiany wprowadziła, padały argumenty, że podział urlopu na część podstawową i fakultatywną spowoduje, że pracownicy będą obawiali się korzystać z dodatkowego urlopu, a pracodawcy naciskać będą, by z niego rezygnowali. Ostatecznie jednak zdecydowano się przyjąć ten podział.
W 2010 r. i w 2011 r. dodatkowy urlop macierzyński wyniesie do 2 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub do 3 tygodni w przypadku porodu mnogiego.
W kolejnych latach wymiar dodatkowego urlopu będzie stopniowo wzrastał i wyniesie w latach 2012 i 2013 do 4 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 6 tygodni w przypadku porodu mnogiego. W 2014 r. i w latach następnych dodatkowy urlop wyniesie do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 8 tygodni w przypadku porodu mnogiego.
Zasadniczo z dodatkowego urlopu macierzyńskiego może skorzystać matka dziecka. Ojciec może go wykorzystać w dwóch przypadkach: jeżeli matka zrezygnuje z podstawowego urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu 14 tygodni, z pozostałej części tego urlopu będzie korzystał ojciec, albo jeśli matka po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego nie będzie zamierzała korzystać z dodatkowego urlopu, wtedy wykorzystać go może ojciec.
Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Nie trzeba wykorzystać go w całości.
Istnieje możliwość łączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego z pracą u pracodawcy go udzielającego, ale w wymiarze nie wyższym niż pół etatu.
Dodatkowy urlop przysługuje również rodzicom zastępczym i adoptującym dziecko - 2010 r. i w 2011 r. w wymiarze do 2 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, do 3 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia więcej niż jednego dziecka, i do jednego tygodnia - w przypadku przyjęcia dziecka starszego. W kolejnych latach wymiar dodatkowego urlopu dla rodziców adopcyjnych będzie stopniowo zwiększany aż do 6 tygodni na jedno dziecko, 8 tygodni na większą liczbę dzieci i 3 tygodni na dziecko starsze w 2014 r.
Zmiany te wprowadzono później, m.in. na wniosek Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Praw Obywatelskich, którzy apelowali o wprowadzenie zamian gwarantujących rodzicom adopcyjnym takie sama prawa, z jakich korzystają rodzice biologiczni.
Do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego są uprawnieni pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu z wnioskiem o przysposobienie go lub ci, który przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem) - nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.
W 2010 r. zaczną obowiązywać urlopy ojcowskie. Na początku - w 2010 i 2011 r. - ojciec wychowujący dziecko będzie miał prawo skorzystać z urlopu w wymiarze 1 tygodnia. Od 2012 r. będą to 2 tygodnie.
Urlop ojcowski będzie mógł być wykorzystany przez pracownika w dowolnym momencie pierwszego roku życia dziecka - również w trakcie urlopu macierzyńskiego matki, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także urlopu wychowawczego. Jedynym ograniczeniem będzie wiek.
Do urlopu ojcowskiego ma prawo jedynie ojciec (inaczej niż w przypadku urlopu macierzyńskiego, z którego matka może zrezygnować po 8 tygodniach, wtedy pozostała jego część przysługuje ojcu). Jeśli go nie wykorzysta, przepada. Udziela się go na pisemny wniosek pracownika, który pracodawca musi uwzględnić.
Za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński na takich samych warunkach, jak w czasie podstawowego urlopu macierzyńskiego.
Zamiany wprowadziła nowelizacja Kodeksu pracy, która wydłużyła urlopy macierzyńskie od 2009 r. - od 1 stycznia wymiar urlopu macierzyńskiego jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi od 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie do 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Nowela wprowadziła także mechanizmy chroniące przed zwolnieniem pracowników korzystających z urlopów i wracających do pracy. Znowelizowane przepisy gwarantują pracownikowi kończącemu urlop macierzyński lub urlop na warunkach macierzyńskiego powrót do pracy na dotychczasowe stanowisko, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisko równorzędne z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym i wynagrodzenie takie, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.
Nowelizacja rozszerzyła także zakres ochrony pracowników uprawnionych do urlopu wychowawczego, którzy korzystają z obniżonego wymiaru czasu pracy. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy. Zatem zakres ochrony stosunku pracy jest analogiczny, jak w przypadku urlopu wychowawczego, krótszy jest zaś okres ochrony.