• Jakie konsekwencje grożą firmie, która nie płaci składek do ZUS?
- Dyrektor oddziału ZUS ma ustawowy obowiązek podjąć takie działania, które zapewnią ściągnięcie zaległych należności. Prowadzi on egzekucję administracyjną najczęściej z rachunku bankowego dłużnika. ZUS składa do banku wniosek o zajęciu środków finansowych znajdujących się na koncie firmy. Może też prowadzić egzekucję z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, z renty socjalnej, z wierzytelności pieniężnych.
• A co może zrobić dyrektor, jeśli egzekucja jest nieskuteczna?
- Przekazuje sprawę naczelnikowi urzędu skarbowego. Ten dalej prowadzi egzekucję, m.in. z pieniędzy, udziałów, papierów wartościowych. Jeśli egzekucja z wymienionych składników wciąż jest nieskuteczna, wtedy może on prowadzić egzekucję z nieruchomości i rzeczy ruchomych dłużnika. Zanim dyrektor oddziału ZUS przekaże sprawę naczelnikowi urzędu skarbowego, ma jeszcze możliwość dokonania zabezpieczenia na majątku dłużnika w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości lub zastawu.
• Czy najpierw jest stosowana egzekucja, a potem zabezpieczenie na majątku dłużnika?
- Przepisy nie określają kolejności podejmowanych przez dyrektora działań. Może on najpierw zastosować egzekucję, a potem zabezpieczenie, albo odwrotnie. W praktyce każdy przypadek dłużnika trzeba rozpatrywać indywidualnie. Jeśli dług jest niewielki, np. 700 zł, dyrektor powinien przeprowadzić egzekucję np. z rachunku bankowego, a dopiero, gdy okaże się ona nieskuteczna, może dokonać zabezpieczenia na nieruchomości lub rzeczach ruchomych niesolidnego dłużnika. Jeśli firma zalega dłuższy czas ze spłatą długu, np. 20 tys. zł, wówczas od razu dyrektor może przeprowadzić egzekucję i dodatkowo zabezpieczyć się na jej majątku.
• Skąd ZUS wie, jakim majątkiem dysponuje firma?
- Dyrektor oddziału ma prawo zażądać od płatnika składek wyjawienia majątku, który może być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu. Płatnik dokonuje wyjawienia w formie oświadczenia, które składa pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. ZUS może sprawdzić prawdziwość informacji przekazanych przez dłużnika, na przykład w wydziale ksiąg wieczystych, czy dłużnik jest właścicielem jakiejś nieruchomości, w Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców (CEPiK), czy jest właścicielem samochodu, a nawet złożyć do sądu wniosek o wyjawienie majątku przez dłużnika.
• Kiedy ZUS może ustanowić zabezpieczenie na nieruchomości firmy?
- ZUS ma prawo dokonania wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej na nieruchomościach, których właścicielami są dłużnicy. Jeśli nie ma ona księgi, ZUS może wystąpić do sądu o jej założenie. Prawo złożenia wniosku o wpis hipoteki jest niezależne od kwoty zaległych składek. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona dłużnikowi decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek.
• Czy ZUS może ustanowić zarówno hipotekę przymusową, jak i zastaw na majątku dłużnika?
- Tak, przepisy zezwalają dyrektorowi oddziału na takie działanie. W praktyce zabezpieczenie na nieruchomości jest skuteczniejszym sposobem ściągnięcia zaległych składek. Ustawowe prawo zastawu może być ustanowione na wszystkich będących własnością lub współwłasnością dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych, np. na samochodach, maszynach czy linii produkcyjnej. Zastaw ustanawia w Centralnym Rejestrze Zastawów naczelnik urzędu skarbowego na wniosek oddziału ZUS.
• Czy firma może zbyć obciążony składnik majątku?
- Ustanowienie zabezpieczenia ma negatywne konsekwencje dla dłużnika. Formalnie dłużnik może sprzedać składnik majątku obciążony hipoteką przymusową lub zastawem. Ale w praktyce nikt nie będzie chciał od niego kupić nieruchomości lub samochodu, na których są ustanowione zabezpieczenia. Nabywca staje się dłużnikiem rzeczowym i ZUS będzie mógł dochodzić egzekucji z rzeczy zabezpieczonej hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym. Bank z reguły nie będzie chciał zabezpieczyć spłaty kredytu na nieruchomości obciążonej. Trzeba też podkreślić, że przedsiębiorca, który ma długi, nie otrzyma w oddziale ZUS zaświadczenia o niezaleganiu ze spłatą składek ubezpieczeniowych. Bez takiego zaświadczenia nie będzie mógł przystąpić do przetargu. Również często przy zawieraniu kontraktów kontrahent żąda przedstawienia takiego zaświadczenia, aby sprawdzić jego wiarygodność.
Fot. Wojciech Górski
Agata Wiśniewska, dyrektor departamentu realizacji dochodów w centrali ZUS
Rozmawiał PAWEŁ JAKUBCZAK