Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przygotowała ostatnio dwa projekty zmian w kodeksie spółek handlowych, służących implementacji Dyrektywy o transgranicznych łączeniach i zmian do Dyrektywy kapitałowej. Czy to koniec, czy to dopiero początek zmian w polskim prawie spółek?
- Komisja Europejska rozważa zmiany całościowe. W lipcu 2007 r. Komisja przedstawiła dokument konsultacyjny w sprawie uproszczenia warunków działania przedsiębiorstw w dziedzinie prawa spółek, rachunkowości i audytu. Do końca października państwa członkowskie mogą zająć w tej kwestii stanowisko, a na początku przyszłego roku Komisja ma przedłożyć pierwsze propozycje legislacyjne.
Jakie były sugestie Komisji Europejskiej?
- Program zakłada uproszczenie regulacji dotyczących spółek. Przewidziano dwa alternatywne warianty. Wariant zachowawczy polegałby na reformie części przepisów Drugiej Dyrektywy kapitałowej, Trzeciej Dyrektywy o łączeniach spółek i Szóstej Dyrektywy o podziale spółek. Komisja uważa, że dyrektywy te zawierają zbyt szczegółowe przepisy i przez to nadmiernie krępują państwa członkowskie. Wariant bardziej radykalny polegałby natomiast na całkowitej likwidacji wspomnianych dyrektyw. Uchylona miałaby zostać także Dwunasta Dyrektywa o spółkach jednoosobowych.
Największa kontrowersja dotyczy Drugiej Dyrektywy, czyli kapitału zakładowego. Od wielu lat w Europie toczy się spór, czy prawo europejskie ma narzucać kapitał zakładowy jako system ochrony wierzycieli spółek, czy też państwa członkowskie powinny swobodnie decydować o wyborze systemu. Projekt nowelizacji kodeksu spółek handlowych, przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, liberalizuje przepisy o wnoszeniu aportów, nabywaniu przez spółkę własnych akcji i obniżaniu kapitału. Mechanizm kapitału zakładowego pozostaje jednak niezmieniony, tak jak wymaga tego Druga Dyrektywa. W dokumencie konsultacyjnym z lipca 2007 r. Komisja Europejska idzie znacznie dalej i stawia pytanie, czy w ogóle potrzebna nam jest instytucja kapitału na poziomie europejskim.
Czy zmiany będą dotyczyły tylko instytucji kapitału zakładowego?
- Pojawiają się też inne propozycje zmian, istotne dla naszych przedsiębiorców. Przykładowo - teraz informacje ujawniane w KRS muszą być publikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Ten obowiązek publikacji, wynikający z Pierwszej Dyrektywy o przejrzystości spółek, ma być zniesiony. Mamy już platformy cyfrowe, dostęp do informacji o spółkach za pośrednictwem internetu, więc nie ma potrzeby, by taki obowiązek istniał. W ten sposób można realnie obniżyć koszty działalności i uprościć funkcjonowanie spółek.
Czy Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego odniosła się już do tych propozycji?
- Tak. Komisja opowiedziała się za wersją bardziej radykalną, czyli zastanowieniem się nad potrzebą utrzymywania dyrektyw Drugiej, Trzeciej, Szóstej i Dwunastej. Uważamy jednocześnie, że w przyszłości celowe byłoby podjęcie prac nad modelowym europejskim prawem spółek. Coś na wzór europejskiego kodeksu cywilnego. Większe znaczenie powinny mieć wzorce nowoczesnych rozwiązań niż regulacje bezwzględnie wiążące państwa członkowskie.
Prawo modelowe funkcjonuje z dużym powodzeniem w Stanach Zjednoczonych. Wpływa na ustawodawców stanowych, odpowiedzialnych za legislację dotyczącą spółek.
Czy to oznacza, że wzorem dla Europy będą teraz rozwiązania amerykańskie? Wcześniej Polska wzory regulacji w prawie spółek odnajdowała w prawie niemieckim.
- Niemcy też recypują ostatnio coraz więcej rozwiązań anglosaskich do swojego prawa spółek. Także praktyka prawa kontraktowego w obrocie profesjonalnym wykorzystuje wzorce anglosaskie. Nie prowadzi to jednak do marginalizacji prawa niemieckiego. Chodzi o wykorzystywanie najlepszych wzorów - w taki sposób, w jaki może przyczynić się to do unowocześnienia prawa. Fundamentem pozostaje prawo stanowione. W wielu sytuacjach prawo stanowione wykazuje zresztą przewagę wobec systemu amerykańskiego, gdzie uczestnik obrotu styka się z dużą niepewnością prawną. Weźmy np. sprawę reprezentacji spółki. W systemach kontynentalnych, dzięki jawności danych o spółkach i rejestrom sądowym, kontrahent ma pewność, że jeśli działa z członkiem zarządu, wpisanym w rejestrze, to czynność będzie wiązała spółkę. Natomiast w systemie amerykańskim dokonanie transakcji jest obarczone o wiele większym ryzykiem.
Bezpieczeństwo obrotu i transparentność staje się coraz ważniejsza na wspólnym europejskim rynku. Spółki mogą przenosić siedziby do innych państw i tam prowadzić działalność. Komisja Europejska nie zdecydowała się więc na ograniczenie przepisów w tym zakresie. Wręcz przeciwnie - reguły dotyczące transparentności podlegają rozbudowaniu. Elektronizacja rejestrów sądowych jest tego najlepszym przykładem. Są też prowadzone projekty w celu stworzenia wspólnej europejskiej platformy dla rejestrów przedsiębiorców.
Prace nad zmianami w kodeksie spółek handlowych zostały przerwane ze względu na kalendarz wyborczy. Czy nie opóźnimy się z implementacją dyrektyw?
- Terminowa implementacja Dyrektywy o transgranicznych łączeniach jest zagrożona. Polska musi uchwalić przepisy do 15 grudnia 2007 r. Jest to jednak termin mało realny.
ADAM OPALSKI
doktor prawa, członek zespołu problemowego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, kierowanego przez prof. Michała Romanowskiego, który przygotował zmiany w kodeksie spółek handlowych
Rozmawiała Teresa Siudem