Projekt, nad którym pracuje Ministerstwo Sprawiedliwości, zawiera nie tylko zmiany w kodeksie cywilnym, ale także w innych ustawach - przede wszystkim w Prawie bankowym, w którym uchylone mają być przepisy dotyczące rachunków wspólnych. W zamian za to w kodeksie cywilnym pojawią się artykuły regulujące w ogólny sposób całokształt stosunków prawnych wynikających z instytucji rachunku bankowego wspólnego.
Najistotniejszą zmianą jest wprowadzenie całkowitej dowolności co do podmiotów uprawnionych do zakładania rachunków wspólnych. Oznacza to pełną swobodę łączenia w formę rachunku wspólnego rozliczeń finansowych zarówno osób fizycznych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, jak i osób prawnych.
Co do zasady, pozostałe cechy charakteryzujące rachunek wspólny pozostaną bez zmian. Każdy ze współposiadaczy będzie mógł dysponować środkami zgromadzonymi na rachunku oraz wypowiedzieć zwartą umowę. Umowa rachunku wspólnego wygaśnie wraz ze śmiercią osoby fizycznej lub likwidacją osoby prawnej. Nowością będzie wyraźnie zawarte w kodeksie cywilnym domniemanie równości udziałów współposiadaczy w wierzytelności wynikającej z rachunku wspólnego.
Podstawowym celem gospodarczym, dla realizacji którego planowana jest ta nowelizacja, jest stworzenie jasnej podstawy prawnej oraz rozwój i upowszechnienie w Polsce instytucji tzw. cash poolingu. Cash pooling jest szeroko stosowaną w wielu krajach techniką bilansowania sald na rachunkach powiązanych ze sobą kapitałowo podmiotów, w celu osiągnięcia korzyści skali z posiadanego przez grupę kapitału oraz ograniczenia kosztów jego zewnętrznego pozyskiwania. Cash pooling lub innymi słowy koncentracja sald, polega na takim ulokowaniu przez bank nadwyżek występujących w ramach grupy na rachunkach podmiotów powiązanych, aby pokryć ewentualne salda debetowe na innych rachunkach podmiotów należących do tej samej grupy, oraz jak najkorzystniej ulokować globalne wolne środki. Dzienna kompensacja sald oraz lokowanie środków odbywa się za pośrednictwem tzw. pool leadera, którego rolę sprawuje bank prowadzący rachunki członków grupy.
W obecnym stanie prawnym istnieje wiele wątpliwości, dotyczących bankowej kompensacji sald. Banki, zgodnie z życzeniami klientów, w celu oferowania tej usługi wykorzystują rozmaite techniki, począwszy od tzw. notional cash pooling, polegającego na braku fizycznego transferu środków między rachunkami uczestników umowy cash poolingu, poprzez tzw. zero-balancing cash pooling oraz near-zero-balancing cash pooling, związanych z dokonywaniem realnych transferów środków pieniężnych między rachunkami uczestniczących spółek. Wszystkie ze stosowanych obecnie w praktyce rozwiązań mają na celu, przy zachowaniu korzyści finansowych, uniknięcie pojawiających się ryzyk prawnych, w tym przede wszystkim ryzyka podatkowego, związanego z możliwością potraktowania tego rodzaju umowy jako umowy pożyczki pomiędzy podmiotami grupy.
Po wprowadzeniu w życie projektowanych zmian, podmioty korzystające z dotychczasowych konstrukcji cash poolingu będą prawdopodobnie zainteresowane otwieraniem rachunków wspólnych, których posiadanie umożliwi im dokonywanie bezpiecznych podatkowo przelewów, np. między odrębnym rachunkiem osobistym a rachunkiem, którego dany podmiot jest współposiadaczem, optymalizując w ten sposób swoją działalność finansową.
IRENEUSZ STOLARSKI
radca prawny, partner w kancelarii Baker & McKenzie Gruszczyński i Wspólnicy