Odszkodowania z tytułu wad dostarczonych towarów dla otrzymujących je przedsiębiorców są przychodem, od którego trzeba zapłacić podatek. Problemy z ich rozliczaniem mają pośrednicy.
Odszkodowanie stanowi formę pieniężnego ekwiwalentu za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Przepisy prawa cywilnego ze względu na ogólne unormowania art. 471 i następnych kodeksu cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) umożliwiają skierowanie roszczenia odszkodowawczego do tego podmiotu, który faktycznie szkodę wyrządził. Pozwalają na to w szczególności tzw. roszczenia regresowe, które mogą być podnoszone przez podmioty, które pośredniczyły we własnym imieniu i na własne ryzyko w sprzedaży towarów lub produktów obarczonych wadą powstałą przy produkcji.
Jest wada, kosztu brak
Przepisy ustaw o podatkach dochodowych wprowadzają jednak istotną modyfikację, która wpływa na zakres odpowiedzialności zarówno producenta, jak i dystrybutora. Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.) i art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.) nie stanowi kosztu uzyskania przychodu wypłacone odszkodowanie z tytułu m.in. wad dostarczonych towarów. Jednocześnie otrzymane przez przedsiębiorców odszkodowania z tego tytułu nie podlegają żadnym wyłączeniom przedmiotowym i stanowią przychód podlegający opodatkowaniu. Problem pojawia się w sytuacji, gdy pośrednik wypłacił odszkodowanie z tytułu sprzedaży wadliwego towaru i zwrócił się do producenta o wypłatę równowartości poniesionej z tego tytułu szkody.
PRZYKŁAD: ODSZKODOWANIE Z PODATKIEM
Pośrednik nabywa we własnym imieniu i na własne ryzyko produkty, które sprzedaje odbiorcom końcowym. Produkt o wartości 1000 zł zwrócono i pośrednik wypłacił kontrahentowi odszkodowanie z tego tytułu, bo wydanie nowego produktu ani jego naprawa nie były możliwe. Wydatek ten nie będzie stanowił dla pośrednika kosztu. Pośrednik zwraca się jednak do producenta o wypłatę odszkodowania w ramach roszczenia regresowego. Producent to żądanie uwzględnia. Dla niego wypłacone odszkodowanie nie będzie stanowiło kosztu podatkowego, ale dla pośrednika otrzymana kwota stanowić będzie przychód. Niemożność skompensowania uzyskanego przychodu z poniesionym kosztem prowadzi do opodatkowania otrzymanego odszkodowania podatkiem dochodowym. W konsekwencji pośrednik, w celu pokrycia rzeczywistej wartości poniesionej szkody, powinien żądać od producenta zapłaty odszkodowania w wartości produktu (1000 zł) oraz podatku dochodowego (190 zł). Ponieważ jednak podatek liczony jest od kwoty ostatecznie przekazanej, konieczne jest obliczenie jego wartości. Prawidłowa metoda obliczenia wysokości odszkodowania dla pośrednika prowadzi do ostatecznej wartości 1234,56 zł, zgodnie ze wzorem 1000/(1-0,19) i znacznie przewyższa pierwotną cenę produktu.
Przepisy trzeba zmienić
Stosowanie przepisów art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wskazuje na negatywne skutki przeniesienia wprost reguł odpowiedzialności cywilnoprawnej na grunt przepisów podatkowych. W konsekwencji sankcyjny charakter tych przepisów odnosi się nie tylko do podmiotów faktycznie odpowiedzialnych (producent), ale obejmuje również pośredników działających we własnym imieniu. Następuje bowiem konfrontacja spersonalizowanej odpowiedzialności cywilnej i obiektywnej odpowiedzialności podatkowej. Znaczny wzrost ostatecznej wartości szkody poniesionej przez pośrednika (ok. 25 proc. wartości odszkodowania) uświadamia wagę tego problemu w skali masowej oraz dodatkowe koszty wynikające ze stosowania istniejących przepisów podatkowych.
Należałoby zatem zastanowić się nad zmianą przepisów, tak by można było obarczyć ewentualnie dodatkowymi kosztami prawnopodatkowymi jedynie te podmioty, które faktycznie ponoszą z tego tytułu odpowiedzialność cywilną. W aktualnym stanie prawnym odpowiedzialność ta jest rozszerzana również na dystrybutorów takich produktów.
Krzysztof Biernacki