Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą korzystając ze zwolnienia lekarskiego wykonuje czynności z nią związane, to może stracić prawo do zasiłku chorobowego.
Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Zatem osoba, która prowadzi własną działalność gospodarczą i korzysta ze zwolnienia lekarskiego stwierdzającego jej niezdolność do pracy, nie może w tym czasie dalej zajmować się sprawami związanymi ze swoją działalnością i równocześnie pobierać zasiłek chorobowy. Nie może więc np. nadal zarządzać swoim przedsiębiorstwem czy zamawiać dostawy towarów lub je odbierać, czy też spotykać się z klientami lub kontrahentami w celu uzyskania nowych zamówień. Nie może także wykonywać innej pracy zarobkowej (np. na rzecz innej firmy). Przy czym przez pracę zarobkową należy rozumieć wszelką pracę mającą przynieść zarobek (dochód) wykonywaną na każdej podstawie prawnej, bez względu na wymiar czasu tej pracy i jej charakter.
Rekompensata dochodu
Przypomnieć bowiem należy, że zasiłek chorobowy wypłaca się osobie prowadzącej działalność gospodarczą w celu rekompensaty utraconego przez nią dochodu, który osiągnęłaby, gdyby nie niezdolność do pracy z powodu choroby. Gdyż osoba prowadząca działalność gospodarczą z powodu niezdolności do pracy musi jej albo czasowo zaprzestać, albo też ustanowić inną osobę w celu zastąpienia jej w wykonywaniu czynności związanych z tą działalnością.
Wykorzystanie zwolnienia
W razie stwierdzenia, że osoba prowadząca działalność gospodarczą nadal wykonuje czynności związane z tą działalnością mimo korzystania ze zwolnienia lekarskiego, ZUS wydaje decyzję, w której pozbawia tę osobę zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim. Bez znaczenia jest przy tym, w którym dniu zostanie stwierdzone wykonywanie pracy, a więc, czy będzie to na początku okresu objętego zwolnieniem lekarskim czy np. w ostatnim dniu tego okresu. Zawsze bowiem utrata zasiłku chorobowego w tych przypadkach obejmuje cały okres objęty danym zwolnieniem lekarskim. Bez znaczenie jest także fakt, czy ubezpieczony był w dniu wykonywania czynności związanych ze swoją działalnością faktycznie nadal chory, czy nie. Istotne znaczenie ma tu bowiem jedynie okoliczność, czy praca była wykonywana w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego (przykład).
Osoba prowadząca działalność gospodarczą traci prawo do zasiłku chorobowego także w przypadku wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem. Jest to alternatywna przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego w stosunku do wykonywania pracy zarobkowej. Zatem do utraty prawa do zasiłku wystarczy stwierdzenie przez ZUS choćby jednej z tych dwóch okoliczności. Za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, pracy w gospodarstwie rolnym itp. lub wręcz wykorzystywanie tego zwolnienia dla innych celów niż leczenie (np. w celu podróży turystycznej). Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna ZUS, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego i wydając w razie sporu decyzję o utracie zasiłku chorobowego.
ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO
• Pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim.
– wyrok SN z 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04, OSNP 2005/21/342
• Zasiłek chorobowy nie przysługuje osobie prowadzącej działalność gospodarczą za okres wykonywania czynności związanych z tą działalnością w czasie zwolnienia lekarskiego.
– wyrok SN z 19 lipca 2001 r., II UKN 494/00 OSN 2003 nr 9, poz. 234
PRZYKŁAD
Bez zasiłku na cały okres zwolnienia
Mechanik prowadził warsztat blacharski. Ponieważ zachorował na nerki, udał się do lekarza i uzyskał zwolnienie lekarskie stwierdzającego jego niezdolność do pracy na okres 1 miesiąca. Po dwóch dniach choroby mechanik otrzymał telefon od swojego pracownika, że przyjechał klient z reklamacją i prosi o rozmowę z właścicielem, ponieważ kwestionuje jakość naprawy karoserii. Mężczyzna udał się więc do warsztatu, aby wyjaśnić całą sprawę. W czasie rozmowy z klientem przy samochodzie znajdującym się w warsztacie pojawili się kontrolerzy ZUS, którzy spisali protokół stwierdzając, że zastali Adama Z. przy pracy. Następnie ZUS wydał decyzję, w której pozbawił mechanika zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.
Zaznaczyć należy, że nie uważa się, aby ubezpieczony wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, jeżeli na okres leczenia wyjechał np. do rodziny i wskazał miejsce swego pobytu lub jeżeli wykonywał – nawet będąc poważnie chorym – czynności niezbędne dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (np. zakupy lub wynoszenie śmieci). Podobnie, jeżeli sprawując opiekę nad chorym członkiem rodziny wykonywał zwykłe czynności domowe w zastępstwie osoby, nad którą sprawuje opiekę.
Odwołanie do sądu
Przedsiębiorca, wobec którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o utracie zasiłku chorobowego z powodu wykonywania pracy w czasie zwolnienia lekarskiego lub wykorzystywania zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem, może wnieść odwołanie od tej decyzji do właściwego sądu rejonowego, w którym znajduje się wydział pracy i ubezpieczeń społecznych. Odwołanie to wnosi się za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał zaskarżoną decyzję. Następnie sprawa toczy się przed sądem w trybie procesowym, którego równorzędnymi stronami są ubezpieczony oraz ZUS. Daje to ubezpieczonemu możliwość wykazywania przed sądem, że wbrew twierdzeniom pracowników ZUS nie zajmował się w czasie zwolnienia swoją działalnością zarobkową, czy nie świadczył pracy zarobkowej lub też nie wykorzystywał zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem.
Podstawa prawna
• Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 60, poz. 636 z późn. zm.).
Ryszard Sadlik
Sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach