Osoby prowadzące działalność gospodarczą, a także współpracujące przy prowadzeniu takiej działalności nie mają prawa do urlopu wychowawczego i sprawowanie osobistej, stałej opieki nad małym dzieckiem stawia je w gorszej sytuacji w ubezpieczeniu emerytalnym i rentowym od osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U nr 137, poz. 887 ze zm.), w okresie aktywności zawodowej osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, jak i prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Pracownik pokrywa tylko połowę należnej składki (drugą pokrywa pracodawca), zaś osoba prowadząca działalność gospodarczą ponosi pełny koszt składki.
Ponadto szczególnie uciążliwe zróżnicowanie na niekorzyść osoby prowadzącej działalność gospodarczą następuje po ustaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Osoba o statusie pracownika po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, w dalszym ciągu (maksymalnie przez okres 3 lat) ma zapewnione ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Jest ono finansowane z budżetu państwa, a okres jego pobierania w przyszłości będzie traktowany jako okres składkowy, do którego przy ustalaniu prawa do emerytury stosuje się przelicznik 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok ubezpieczenia.
Ta zasada nie ma zastosowania do osób, które przed urodzeniem dziecka prowadziły działalność gospodarczą. Osoby te, aby w dalszym ciągu należeć go grona osób objętych ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, muszą same za siebie opłacać składki. Jeżeli tego nie zrobią, wówczas zgodnie z ustawą, okres sprawowania opieki nad dzieckiem, co prawda zostanie zaliczony do ustalania emerytury lub renty, ale jako okres nieskładkowy, do którego stosuje się przelicznik 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok.
Zdaniem rzecznika praw obywatelskich trudno dla takiego zróżnicowania znaleźć uzasadnienie, zważywszy że poprzednio obowiązująca do 31 grudnia 1998 r. ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent okresy urlopu wychowawczego i okresy niewykonywania pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do 4 lat traktowała jako okresy nieskładkowe.
W związku z tym rzecznik zwrócił się do wicepremiera Izabeli Jarugi-Nowackiej o przedstawienie swojego stanowiska w tej sprawie.