Kiedy uchwała nie istnieje
W teorii na gruncie kodeksu handlowego i od 2000 r. na gruncie kodeksu spółek handlowych dyskutowano na temat problemu uchwał nieistniejących, rozważając różne możliwości ich zaskarżania. Obecnie dalej toczą się doktrynalne spory odnośnie do funkcjonowania uchwał nieistniejących w obrocie. W praktyce wystarczy wiedza, że mianem uchwał nieistniejących określa się wszystkie te uchwały, które są dotknięte tak poważnymi wadami, że można przeczyć ich jakimkolwiek skutkom prawnym. Jako przykład można tu wskazać:
• powzięcie uchwały przez osoby niebędące wspólnikami,
• powzięcie uchwały przez kilku wspólników, którzy przypadkowo się spotkali - nie doszło tu bowiem do zwołania, nawet wadliwego, zgromadzenia wspólników,
• uchwałę wpisaną przez zarząd do księgi protokołów, a faktycznie nigdy niepowziętą.
Zwłaszcza ten ostatni przypadek może się zdarzyć w praktyce i uchwała może funkcjonować w obrocie, pomimo że z formalnego punktu widzenia nie powinna wywoływać żadnych skutków prawnych. W celu zwalczenia takiej uchwały nie należy jednak występować z powództwem o stwierdzenie jej nieważności, a z powództwem z art. 189 k.p.c. ustalającym nieistnienie uchwały. W praktyce może tu dojść do pewnych komplikacji (sąd może próbować oddalić powództwo z uwagi na brak interesu prawnego, ponieważ w analizowanym przypadku można wytoczyć powództwo dalej idące), jednak i tak jest to bezpieczniejsze rozwiązanie niż próba stwierdzenia nieważności takiej uchwały. Próba usunięcia z obrotu nieistniejącej uchwały może się bowiem zakończyć oddaleniem powództwa z uwagi na brak substratu zaskarżenia.
Uchylenie uchwały
Powództwo o uchylenie uchwały wspólników wnosi się do sądu właściwego ze względu na siedzibę spółki. Od 3 maja 2012 r. będzie to wydział cywilny sądu okręgowego. Uchwała wspólników sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i godząca w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie wspólnika może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały (art. 249 § 1 k.s.h.). W sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały wspólników pozwaną spółkę reprezentuje zarząd, jeżeli na mocy uchwały wspólników nie został ustanowiony w tym celu pełnomocnik. Jeżeli zarząd nie może działać za spółkę, a brak jest uchwały wspólników o ustanowieniu pełnomocnika, sąd właściwy do rozstrzygnięcia powództwa wyznacza kuratora spółki. Ustanowienie przez wspólników pełnomocnika do reprezentowania spółki w sprawie o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały wyłącza prawo reprezentacji członka zarządu, nawet wówczas, gdy zarząd nie występuje w charakterze powoda. Opłata stała od pozwu wynosi 2000 zł.
Klauzula generalna dobrych obyczajów na gruncie regulacji to takie zachowania, które wpływają pozytywnie na funkcjonowanie spółki, są związane z postrzeganiem uczciwości kupieckiej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Jest to, ogólnie rzecz ujmując, przyzwoite postępowanie, które uwzględnia w odpowiednim stopniu różne interesy służące wszystkim w spółce.1 Uchwała zgromadzenia wspólników godzi w interesy spółki wówczas, gdy została podjęta przez wspólników ze świadomością, iż jej wykonanie w ujemny sposób wpłynie na szeroko pojętą sferę interesów spółki - czy to przez pomniejszenie jej majątku z korzyścią dla wspólników, czy też przez uniemożliwienie spółce rozwoju prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa. To może mieć miejsce w przypadku prowadzenia przez niektórych wspólników interesów konkurencyjnych wobec spółki i wynikającego stąd podjęcia uchwały, np. w przedmiocie nawiązania przez spółkę współpracy z kontrahentem na niezadowalających warunkach.2 Z kolei przez uchwały mające na celu pokrzywdzenie wspólników należy rozumieć np. takie uchwały, które:
• bez uzasadnionego powodu traktują korzystniej tylko niektórych wspólników, np. w drodze formalnie poprawnego głosowania (przy zachowaniu wymaganej większości głosów) przewidują wypłatę dywidendy tylko na rzecz części wspólników, z naruszeniem należnej proporcji itp.,
• wskutek przyjęcia niezgodnej z wolą wszystkich wspólników polityki rozwojowej spółki, w sposób stały prowadzą do przeznaczania zysku wyłącznie na cele rozwojowe, a nie na wypłatę dywidendy, chociażby w pewnej części,
• przewidują przeinwestowanie spółki bądź przyjęcie inwestora strategicznego o prerogatywach szerszych niż pozostali wspólnicy,
• prowadzą do transferowania zysku bądź majątku spółki do innych spółek, w których pozostali wspólnicy nie mają udziałów.
Więcej w miesięczniku Prawo Spółek - Zamów prenumeratę >>