Członek zarządu spółki z o.o. już na jej starcie odpowiada za zawyżenie wartości aportu wnoszonego do spółki. Jest to odpowiedzialność solidarna razem ze wspólnikiem, który wnosi taki aport. Za co konkretnie odpowiada członek zarządu? Odpowiada za wiedzę o tym, że wartość aportu w dniu jego wniesienia do spółki była zawyżona w stosunku do jego wartości zbywczej. Przykładowo wspólnik wnosi do spółki linię produkcyjną o deklarowanej wartości 300 tys. zł, a faktycznie może ją sprzedać na wolnym rynku co najwyżej za 150 tys. zł. W takim przypadku spółka już na starcie jest stratna. Wartość jej faktycznego majątku jest mniejsza o 150 tys. zł w stosunku do deklarowanego kapitału zakładowego.
Charakter solidarny odpowiedzialności powoduje, że spółka może wnieść powództwo przeciwko wspólnikowi, który wniósł aport o zawyżonej wartości, jak również tylko przeciwko samym członkom zarządu, którzy, wiedząc o tym fakcie, złożyli wniosek o wpisanie spółki do rejestru. Oczywiście powództwo jest rozwiązaniem ostatecznym i spółka może przed jego wytoczeniem wystawić członkowi zarządu lub wspólnikowi wezwanie do zapłaty brakującej wartości aportu. W razie zapłaty odpowiedzialność wygaśnie. Przepis ma charakter bezwzględn, tj. członek zarządu nie może się od niej uwolnić, np. poprzez umowne zwolnienie go z długu lub poprzez uchwałę wspólników. Okres przedawnienia roszczenia spółki względem członka zarządu wynosi 10 lat.
Omówionej tu odpowiedzialności nie ponosi członek zarządu spółki akcyjnej. Przy zakładaniu tej spółki założyciele mają bowiem obowiązek sporządzić sprawozdanie określające przedmiot tego wkładu oraz obligatoryjnie poddać je badaniu biegłego. Badanie przez biegłego wyklucza ponoszenie przez członków zarządu winy za błędne określenie wartości wkładów.
Odpowiedzialność za szkody przy tworzeniu spółki
Odpowiedzialność za szkodę ponosi również każda osoba, która, biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa ze swojej winy wyrządzi spółce szkodę. W praktyce często odpowiedzialny jest członek zarządu. Warunkiem ponoszenia tej odpowiedzialności jest wykazanie, że działanie członka zarządu dokonane podczas zakładania spółki jest niezgodne z prawem i wyrządziło jakikolwiek uszczerbek dotyczący prawnie chronionych interesów spółki. W przypadku spółki z o.o. przykładem bezprawnego działania może być dokonanie przez członka zarządu wypłaty ze środków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego w zamian za usługi świadczone podczas zawiązywania spółki. Jest to z pewnością działanie bezprawne, ponieważ zakaz takich wypłat jest wprost wskazany przez art. 158 § 2 k.s.h. Dlatego np. wypłacenie przez zarząd tzw. prowizji grynderskiej jednemu ze wspólników z tytułu jego usług świadczonych przy powstaniu spółki ze środków wpłaconych na poczet wkładów stanie się podstawą do dochodzenia przez spółkę odszkodowania. Jeżeli jednak członek zarządu działał tylko wbrew umowie spółki lub dobrym obyczajom, nie powodując przy tym szkody spółce, to nie jest to dostateczna przesłanka do powództwa przeciwko niemu. Innym przykładem bezprawnego działania może być zaniechanie usunięcia braków np. w umowie spółki, do których wezwał sąd rejestrowy (zwłaszcza, jeżeli ich nieusunięcie może skutkować późniejszym rozwiązaniem spółki przez sąd).
W przypadku spółki akcyjnej działaniami bezprawnymi może być m.in. zamieszczanie w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach fałszywych danych czy pominięcie w ww. dokumentach danych istotnych dla powstania spółki.
Omówiona tu odpowiedzialność jest odpowiedzialnością na zasadzie winy. Pociągnięcie do odpowiedzialności uzależnione jest od przypisania członkowi zarządu winy umyślnej lub przynajmniej niedbalstwa w jego działaniu. Winę nieumyślną możemy przypisać członkowi zarządu, jeżeli ten przy wykonywaniu swoich obowiązków nie dołożył staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Pozwany o odszkodowanie może się bronić, wykazując brak własnego zawinienia przy działaniu wyrządzającym szkodę.
Roszczenia o naprawienie szkody przy tworzeniu spółki może dochodzić spółka po uprzednim powzięciu przez zgromadzenie wspólników uchwały w tej sprawie. Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, do wniesienia pozwu uprawniony będzie każdy wspólnik. Roszczenia te przedawniają się po 3 latach od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia, najpóźniej jednak po 10 latach od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone działającej spółce
Zarząd spółki kapitałowej to jej najważniejszy organ, jeżeli chodzi o podejmowanie bieżących decyzji dotyczących jej funkcjonowania. Szeroki zakres kompetencji jest w zasadzie ograniczony tylko przepisami ustawowymi oraz postanowieniami umowy bądź statutu. Przekroczenie kompetencji zarządu, które spowoduje po stronie spółki szkodę, może się spotkać z jej reakcją w postaci powództwa o naprawienie uszczerbku. Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu są niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, szkoda powstała w skutek tego oraz wina członka zarządu.
Wobec członka zarządu przyjmuje się założenie, że posiada on wiedzę na temat procesów organizacyjnych, finansowych, procesów kierowania zasobami ludzkimi oraz obowiązującego prawa i następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.
Przykład
Walne zgromadzenie wspólników podjęło uchwałę, która jest niezgodna z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. Czy członek zarządu powinien mimo wszystko ją wykonać?
Nie. Członek zarządu jest przede wszystkim obowiązany do działania w ramach przepisów ustaw i umowy/statutu spółki. Jeżeli wykonanie sprzecznej z prawem lub umową uchwały zgromadzenia wspólników spowoduje szkodę, to członek zarządu będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za taką szkodę.
Przepisy nie precyzują, jakie działanie bądź zaniechanie sprzeczne z prawem lub umową powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą członka zarządu. Jako przykłady zaniechań sprzecznych z prawem, które mogą skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą, można wskazać m.in.:
• Niezgłoszenie zmian umowy spółki - generalnie termin na zgłoszenie zmian do KRS wynosi 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu. W razie niezłożenia wniosku o wpis lub jego nieuzupełnienienie na żądanie sądu, sąd będzie mógł nałożyć na spółkę grzywnę. W takim przypadku spółka będzie mogła domagać się od członków zarządu odszkodowania w wysokości zapłaconych grzywien i innych kosztów, które poniosła w związku z niedopełnieniem przez nich obowiązku zgłoszenia zmiany.
• Niewypełnienie obowiązków związanych z kierowaniem bieżącą działalnością spółki.
• Niezwołanie walnego zgromadzenia w sytuacjach wskazanych w k.s.h.
W przypadku sporu sądowego ze spółką członek zarządu na swoją obronę może wykazać brak winy za powstałą szkodę. Należy jednak mieć na uwadze, że wobec członka zarządu wymagane są profesjonale standardy co do staranności działania. Oznacza to, że musi on np. udowodnić, iż nie wiedział i mimo dołożenia należytej staranności nie mógł stwierdzić, że działanie lub zaniechanie było niezgodne z prawem lub umową. W tym celu członek zarządu może próbować podnosić w procesie fakt, że zarząd działał zgodnie z wewnętrznym regulaminem funkcjonowania, a zakres działania powodującego szkodę nie należał do jego kompetencji. Członek zarządu może również powoływać się na okoliczność uzyskania absolutorium. Wśród prawników zdania na temat możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności przez powołanie się członka zarządu na udzielenie mu absolutorium są podzielone. Niemniej w sytuacji, gdy sprawa znalazła swój finał w sądzie powinien on próbować wskazywać na tę okoliczność, zwłaszcza wtedy, gdy udzielenie absolutorium obejmowało czynności związane z powstaniem szkody.
Powyższe roszczenia przeciwko członkom zarządu przedawniają się po 3 latach od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia, najpóźniej jednak po 10 latach od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Naruszenie zakazu konkurencji
Członek zarządu bez zgody spółki nie może zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej - jako wspólnik spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. Organem spółki, który może udzielić zgodę na taką działalność, jest organ uprawniony do powoływania zarządu, tj. wspólnicy w spółce z o.o. oraz rada nadzorcza w spółce akcyjnej. Możliwe jest również wskazanie w umowie/statucie spółki innego organu udzielającego taką zgodę.
Konsekwencje naruszenia zakazu konkurencji mają dwojaki charakter:
• stanowią podstawę do odwołania członka zarządu z pełnienia funkcji,
• mogą powodować odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce.
Członkowie zarządu, których wiąże ze spółką dodatkowo stosunek pracy, powinni liczyć się z konsekwencjami naruszenia zakazu konkurencji wynikającego z prawa pracy, i to niezależnie od odpowiedzialności odszkodowawczej na gruncie k.s.h. Najczęstszym skutkiem naruszenia zakazu konkurencji w sferze pracowniczej jest rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem. W niektórych sytuacjach, gdy naruszenie zakazu stanowi jednocześnie ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, może być ono podstawą do zwolnienienia dyscyplinarnego.
Odpowiedzialność za dokonanie nienależnej wypłaty
Kodeks spółek handlowych zabrania dokonywania wypłat wspólnikom spółki z o.o. bez podstawy prawnej. Nienależne wypłaty to te, które są niezgodne z przepisami prawa lub postanowieniami umowy spółki. Zabronionymi wypłatami na podstawie kodeksu spółek handlowych są m.in. zwrot dopłat na pokrycie straty, zwrot wpłat na pokrycie udziałów, wypłacenie nienależnej dywidendy. Wypłata dokonana przez członka zarządu sprzeciwiająca się przepisom prawa lub umowy powoduje jego odpowiedzialność solidarnie z odbiorcą tej wypłaty. Dotyczy ona jednak tylko tych członków zarządu, którzy są odpowiedzialni za wypłatę. Odpowiedzialność członków zarządu dopuszczających się takiego działania ma charakter odszkodowawczy.
Zapewnienie nadmiernej korzyści
Za zapewnienie sobie lub osobie trzeciej nadmiernej korzyści do odpowiedzialności może być pociągnięty członek zarządu spółki akcyjnej. Sytuacją taką może być np. zapewnienie akcjonariuszowi większej liczby akcji, niż wynikałoby to z ich prawidłowej wyceny, albo zapewnienie nadmiernego zakresu świadczeń szczególnych. Zakres odpowiedzialności sprowadza się do obowiązku naprawienia szkody. Dla zaistnienia odpowiedzialności istotne jest wystąpienie szkody spółki, winy działającego i związku przyczynowego między szkodą a działaniem. Odpowiedzialność obejmuje zarówno rzeczywistą szkodę, jak i utracone korzyści.
Odpowiedzialność za rozpowszechnianie fałszywych danych
Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce akcyjnej podlega również członek zarządu, jeżeli współdziałał w wydaniu przez spółkę akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w spółce i zamieścił w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane (rozpowszechniał je albo zataił informacje, które zgodnie z przepisami powinny w takich okolicznościach zostać ujawnione). Chodzi więc np. o umieszczenie fałszywych danych w ogłoszeniu wzywającym do zapisów na akcje. Działanie (zaniechanie) musi być w związku przyczynowym ze szkodą. Odpowiedzialność ta jest niezależna od winy sprawcy.
Michał Gawryjołek