Z tych też względów niniejsze opracowanie ma na celu dokonanie chociażby ogólnego opisu uregulowań karnych ujętych w art. 522 i 523 p.u.n. w odniesieniu do członków zarządu spółki z o.o.
Przesłanki odpowiedzialności na gruncie art. 522 p.u.n.
Regulacja zawarta w art. 522 p.u.n. odnosi się do wstępnej fazy postępowania. Przepis ten stanowi, że jeżeli osoba uprawniona do reprezentowania dłużnika będącego osobą prawną (a więc w tym wypadku członek lub członkowie zarządu spółki z o.o.), podaje we wniosku o ogłoszenie upadłości nieprawdziwe dane, to podmiot taki podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu.
Takie samo zagrożenie karne przewidziane jest również dla wskazanych osób, jeżeli w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości podają one sądowi niezgodne z prawdą informacje co do stanu majątku dłużnika.
Dane, o których mowa w art. 522 p.u.n., zostały określone w art. 22 i 23 p.u.n. Z tych względów przepis ten ma bezpośrednie odniesienie wyłącznie do wskazanych uregulowań, a nie do informacji związanych z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, ale niezwiązanych z jego treścią lub wymaganymi załącznikami oraz danymi dotyczącymi majątku dłużnika. Nie oznacza to jednak dozwolenia na przedstawianie nieprawdziwych informacji w zakresie nieobjętym wnioskiem o ogłoszenie upadłości oraz jego załącznikami.
Należy rozumieć, iż dobrami chronionymi w analizowanym przypadku są zarówno wiarygodność, jak i rzetelność dokumentów składanych sądowi upadłościowemu, a co za tym idzie, także pełna prawidłowość czynności postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości danej spółki z o.o., w którym to zarówno sąd, jak i inne podmioty, muszą mieć gwarancję pełnej wiarygodności i rzetelności uzyskiwanych informacji.
Charakter prawny przestępstwa z art. 522 p.u.n.
Opisane w omawianym przepisie przestępstwo ma charakter umyślny oraz indywidualny i może je popełnić w tej sytuacji wyłącznie osoba będąca członkiem zarządu spółki z o.o. Nie ma bowiem żadnych podstaw do uznania, że odpowiedzialność na gruncie art. 522 p.u.n. mogą ponosić inne osoby będące przykładowo pełnomocnikami spółki z o.o. sporządzającymi wniosek o ogłoszenie upadłości lub poszczególne jego załączniki (np. radca prawny, księgowy itp.), gdyż wnioskowanie przeciwne byłoby sprzeczne wykładnią celowościową tego unormowania.
Znamiona przestępstwa z art. 522 ust. 1 p.u.n. zostają zrealizowane w przypadku złożenia do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości zawierającego niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy dane. Przestępstwo ma więc charakter formalny i zostaje popełnione z chwilą dokonania czynu.
Z kolei dla realizacji znamion przestępstwa opisanego w ustępie drugim wskazanego artykułu wymagane jest podanie sądowi upadłościowemu, przez członka zarządu, nieprawdziwych informacji co do stanu majątku spółki w toku postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Przy czym bez znaczenia jest, czy nieprawdziwe informacje zostaną przekazane sądowi w formie pisemnej czy też ustnie w trakcie rozprawy z udziałem danego członka zarządu spółki z o.o.
Skutki niewydania majątku, dokumentów i ksiąg rachunkowych
Analizując art. 523 p.u.n., warto najpierw zwrócić uwagę na regulacje zawarte zwłaszcza w art. 57 ust. 1 p.u.n..
Z przepisu tego wynika, że w przypadku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej upadły (a w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - jej zarząd) obowiązany jest wskazać i wydać syndykowi masy upadłości cały swój majątek, a także wszystkie dokumenty dotyczące prowadzonej działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe i inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych oraz korespondencję.
Zwłoka upadłego dłużnika w tym zakresie, a zwłaszcza celowe działanie zarządu spółki z o.o. skierowane na to, aby nie wydać syndykowi masy upadłości przedmiotowej dokumentacji (lub nawet dokonać jej zniszczenia w części albo w całości) skutkuje zastosowaniem sankcji przewidzianych w art. 523 p.u.n.
Zgodnie z dyspozycją tego przepisu, jeżeli osoba uprawniona do reprezentowania dłużnika będącego osobą prawną - a więc w tym wypadku, tak samo jak w omówionym wyżej art. 522 p.u.n., jeżeli członek (lub członkowie) zarządu spółki z o.o. nie wydaje syndykowi masy upadłości całego majątku wchodzącego w skład masy upadłości, ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów dotyczących majątku upadłego przedsiębiorcy, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu.
Ta sama kara przewidziana jest przez ustawodawcę w stosunku do wyżej wskazanych osób w sytuacji, gdy nie udzielają one syndykowi masy upadłości lub sędziemu-komisarzowi informacji dotyczących majątku upadłego przedsiębiorcy.
W wypadkach unormowanych w art. 523 p.u.n. za przedmiot ochrony należy uznać szeroko rozumiany interes ogółu wierzycieli, którzy w toku prowadzonego postępowania upadłościowego powinni zostać zaspokojeni w jak najszerszym zakresie.
Nie bez znaczenia jest też w tym wypadku interes syndyka masy upadłości, który bez uzyskania dokumentacji upadłego oraz wyjaśnień dotyczących jego majątku nie może de facto prowadzić czynności procesu upadłościowego (począwszy od sporządzenia dokumentacji bilansowej i podatkowej, po nawet brak możliwości przygotowania listy wierzytelności, gdyż bez źródłowych dokumentów finansowo-księgowych nie będzie istniała podstawa do weryfikacji dokonanych przez wierzycieli zgłoszeń wierzytelności oraz ich następczego uznania w całości lub w części).
Poza tym także inne podmioty, tak jak przykładowo organy skarbowe, mogą być w sposób bezpośredni zainteresowane dokumentacją upadłej spółki, co w wypadku jej braku będzie powodować znaczne utrudnienie ich czynności (np. w zakresie przeprowadzanych kontroli).
Moment powstania odpowiedzialności na podstawie art. 523 p.u.n.
Podobnie jak w przypadku omówionego powyżej art. 522 p.u.n., opisane w art. 523 p.u.n. przestępstwo ma charakter umyślny oraz indywidualny. Czyn zabroniony może popełnić w tej sytuacji, oprócz osoby będącej członkiem zarządu spółki z o.o., także kurator ustanowiony przez sąd do reprezentowania upadłego dłużnika w prowadzonym postępowaniu upadłościowym (zob. art. 187 p.u.n.).
Okoliczności stanowiące przesłanki przestępstwa ujętego w art. 523 ust. 1 p.u.n. ziszczą się w sytuacji niewydania syndykowi masy upadłości całego majątku (a więc wszystkich jego elementów) wchodzącego w skład powstałej masy upadłości oraz ksiąg rachunkowych i dokumentacji odnoszącej się do majątku upadłej spółki (w pełnym zakresie obejmującym nie tylko dokumenty w postaci papierowej, ale też w formie elektronicznej).
Natomiast podstawą sprawczą przestępstwa opisanego w art. 523 ust. 2 p.u.n. będzie w tej sytuacji nieudzielenie syndykowi masy upadłości lub sędziemu komisarzowi niezbędnych informacji dotyczących majątku upadłej spółki z o.o. (przy czym chodzi tu o sytuacje, w których następuje zarówno zatajenie pewnych istotnych informacji, jak i odmowa ich udzielenia na wyraźne żądanie syndyka lub sędziego-komisarza).
Przestępstwa opisane w art. 523 ust. 1 i 2 p.u.n. zostają więc dokonane przez zaniechanie ze strony członka lub członków zarządu albo też kuratora upadłej spółki z o.o.
Ściganie przestępstw uregulowanych w art. 522 i 523 p.u.n. następuje z urzędu. Stosownego zawiadomienia organów ścigania dokonuje w pierwszym przypadku sąd prowadzący postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, natomiast w drugiej - syndyk masy upadłości lub sędzia-komisarz.
Podsumowanie
Z przeprowadzonej powyżej ogólnej analizy zagadnienia odpowiedzialności karnej reprezentantów upadłej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynika, iż niewykonywanie podstawowych obowiązków związanych z rzetelnością i prawdziwością przedkładanych dokumentów oraz współpracą z organami postępowania upadłościowego, jakimi są syndyk masy upadłości i sędzia-komisarz, może skutkować bardzo dotkliwymi sankcjami karnymi.
Dlatego też w bezpośrednim interesie upadłego przedsiębiorcy (jego zarządu) jest ścisła współpraca z syndykiem oraz sędzią-komisarzem.
Warto także wspomnieć, że wymienione art. 522 i 523 p.u.n. nie stanowią wyłącznych regulacji dotyczących odpowiedzialności (także majątkowej) członków organu reprezentującego spółkę z o.o. na płaszczyźnie korelacji generowanego zadłużenia i konieczności ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy.
Można tu przykładowo wskazać art. 299 k.s.h., formułujący w określonych sytuacjach, znacznie dalej posuniętą odpowiedzialność osobisto-majątkową członków zarządu spółki z o.o., w przypadku bezskuteczności czynności egzekucyjnych prowadzonych wobec spółki, przy jednoczesnym braku terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika. Ze względu jednak na odmienny charakter oraz przesłanki odpowiedzialności inne regulacje prawne nie zostały omówione w niniejszym opracowaniu.
Wzór zawiadomienia organów ścigania
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Piotr Skorupa
radca prawny w Kancelarii Radcy Prawnego LEGIS w Kędzierzynie-Koźlu, syndyk masy upadłości i tymczasowy nadzorca sądowy przy Sądzie Rejonowym w Opolu
Podstawa prawna:
ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361).