Obniżenie kapitału zakładowego może mieć różne przyczyny. Może się np. okazać, że kapitał zakładowy określony w umowie spółki jest zbyt wysoki w stosunku do działalności prowadzonej przez spółkę. Wspólnicy mogą wtedy zdecydować o obniżeniu go i o dokonaniu wypłat z uzyskanych w ten sposób środków albo o utworzeniu z nich kapitału zapasowego lub rezerwowego. Z kolei obniżenie kapitału zakładowego przez umorzenie udziałów niektórych wspólników może mieć miejsce w przypadku zmiany składu osobowego wspólników. Może się także zdarzyć, że spółka przynosi straty. Wtedy celem obniżenia kapitału zakładowego może być wyrównanie bilansu spółki.
Stosownie do art. 200 k.s.h. spółka nie może obejmować lub nabywać ani przyjmować w zastaw własnych udziałów, przy czym jednym z wyjątków od tej zasady jest nabycie w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki. Jeżeli udziały nabyte w drodze egzekucji nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia nabycia, powinny być umorzone przez obniżenie kapitału zakładowego, chyba ze w spółce został utworzony w tym celu specjalny kapitał rezerwowy.
Obniżenie kapitału zakładowego następuje poprzez umorzenie udziałów albo przez zmniejszenie ich wartości nominalnej. W tym drugim przypadku, jeżeli kapitał zakładowy dzieli się na udziały o równej wartości nominalnej, zmniejszenie wartości nominalnej będzie dotyczyło wszystkich udziałów w równym stopniu. Gdy natomiast udziały w spółce nie mają równej wartości, możliwe jest zmniejszenie wartości nominalnej niektórych z nich (art. 152). Należy jednak pamiętać, że na taką uchwałę muszą wyrazić zgodę ci wspólnicy, których mają dotknąć jej skutki (art. 246 § 3).
Obniżenie kapitału nie może nastąpić poniżej minimalnej wysokości kapitału zakładowego spółki z o.o., czyli 5000 zł (art. 154 § 1) ani poniżej najniższej wartości nominalnej jednego udziału spółki, czyli 50 zł (art. 154 § 2).
Obniżenie kapitału zakładowego wymaga w pierwszej kolejności dokonania zmiany umowy spółki. Zmiana ta dokonywana jest w formie uchwały podjętej większością 2/3 głosów. Umowa spółki może jednak ustanowić surowsze warunki powzięcia takiej uchwały (art. 246 § 1).
Umowa spółki może jednak stanowić, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników. W takim przypadku zarząd (a nie zgromadzenie wspólników) powinien powziąć niezwłocznie uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego, chyba że umorzenie następuje z czystego zysku (art. 199 § 4 i 5).
Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna określać wysokość, o jaką kapitał ma być obniżony, oraz sposób jego obniżenia (art. 263 § 1), tzn. czy ma ono nastąpić przez umorzenie udziałów spółki czy też przez obniżenie ich wartości nominalnej.
Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego (zmiana umowy spółki) powinna być umieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza (art. 255 § 3).
O uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego zarząd niezwłocznie ogłasza, wzywając wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie. Uchwalone obniżenie kapitału zakładowego może bowiem wpłynąć na możliwość zaspokojenia wierzycieli. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni, przy czym sprzeciw wierzycieli jest skuteczny, jeżeli wierzytelność powstała przed ogłoszeniem o planowanym obniżeniem kapitału zakładowego. Wierzycieli, którzy nie zgłosili sprzeciwu, uważa się za zgadzających się na obniżenie kapitału zakładowego (art. 264 § 1). Ogłoszenie powinno zostać opublikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, przy czym umowa spółki albo statut może nałożyć obowiązek ogłoszenia również w inny sposób (art. 5 § 3).
Wzywanie wierzycieli nie jest wymagane, jeżeli pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom wpłat dokonanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości (art. 264 § 2).
Obniżenie kapitału zakładowego zarząd zgłasza do sądu rejestrowego. Do zgłoszenia tego należy dołączyć uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego, dowody należytego wezwania wierzycieli (dowód publikacji ogłoszenia kierowanego do wierzycieli spółki) oraz oświadczenie wszystkich członków zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy zgłosili sprzeciw w terminie określonym w art. 264 § 1 (czyli w terminie trzech miesięcy licząc od dnia ogłoszenia), zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni (art. 265 § 1 i 2).
W przypadku określonym w art. 199 § 4 i 5 k.s.h. (gdy umowa spółki przewiduje, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników), zamiast uchwały zgromadzenia wspólników należy dołączyć oświadczenie wszystkich członków zarządu, w formie aktu notarialnego, o spełnieniu wszystkich warunków obniżenia kapitału zakładowego przewidzianych w ustawie i umowie spółki oraz w uchwale o obniżeniu kapitału zakładowego (art. 265 § 4).
Jeżeli obniżenie kapitału zakładowego nie zostało zgłoszone do sądu rejestrowego w terminie sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały w przedmiocie obniżenia kapitału zakładowego spółki, sąd odmawia zarejestrowania obniżenia (art. 256 § 3 w zw. z art. 169).
Obniżenie kapitału zakładowego jest dokonane z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez sąd rejestrowy (art. 255 § 1 i 2).
Z momentem dokonania rejestracji obniżenia kapitału zakładowego wspólnicy mogą otrzymać zwrot należnych im kwot pieniężnych.
Paweł Mazur
Podstawa prawna:
art. 5 § 3, art. 152, art. 154 § 1 i 2, art. 199 § 4 i 5, art. 200, art. 246 § 1 i 3, art. 255, art. 256 § 1, art. 256 § 3 w zw. z art. 169 oraz art. 263-265 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.).