Kodeks spółek handlowych wskazuje w art. 200 § 1, że spółka nie może obejmować lub nabywać ani przyjmować w zastaw własnych udziałów. Zakaz ten dotyczy również obejmowania lub nabywania udziałów bądź przyjmowania ich w zastaw przez spółkę albo spółdzielnię zależną. Wyjątek stanowi:
1) nabycie w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika,
2) nabycie w celu umorzenia udziałów oraz
3) nabycie albo objęcie udziałów w innych przypadkach przewidzianych w ustawie.
Zgodnie z art. 200 § 2 k.s.h., jeżeli udziały nabyte w drodze egzekucji zgodnie z § 1 nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia nabycia, powinny być umorzone według przepisów dotyczących obniżenia kapitału zakładowego, chyba że w spółce został utworzony, w celu umorzenia udziałów, specjalny kapitał rezerwowy.
Spółka nie może zatem nabyć własnych udziałów, chyba że zrobi to w którymś z trzech wyjątkowych przypadków, o których jest mowa w ww. przepisie k.s.h. Spółka nie może być również zastawnikiem udziałów własnych.
W pierwszym przypadku, tzn. przy nabyciu w drodze egzekucji, zbycia udziałów należy dokonać w ciągu roku od chwili nabycia. Gdy jednak udziały nabyte w drodze egzekucji nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia ich nabycia, wówczas powinny być umorzone według przepisów dotyczących obniżenia kapitału zakładowego, chyba że w spółce został utworzony w tym celu specjalny kapitał rezerwowy. Specjalny kapitał rezerwowy może być zastąpiony przez specjalny fundusz rezerwowy. Zaspokojenie roszczeń spółki w ten sposób jest dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy nie ma możliwości zaspokojenia z innego posiadanego majątku wspólnika (komornik stwierdza wówczas bezskuteczność egzekucji z innych składników majątku).
Jeżeli chodzi o umorzenie (potocznie jest to likwidacja), to jest ono skutkiem zmniejszenia procentowych udziałów w spółce, ale powoduje wzrost procentowy udziałów wspólników w kapitale zakładowym, co związane jest ze zwiększeniem zysków wspólników, jeśli umowa spółki to przewiduje. Umorzenie udziałów musi nastąpić w drodze podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników.
Natomiast „inne przypadki przewidziane w ustawie”, o których mówi art. 200 § 1 k.s.h., to wymienione w art. 515 § 2 k.s.h. nabycie udziałów własnych przez spółkę przejmującą w procesie fuzji, czy wymienione w art. 541 § 5 zd. 2 k.s.h. nabycie udziałów własnych przez spółkę przejmującą bądź nowo zawiązaną po dokonaniu podziału.
Należy również wspomnieć i pamiętać o konsekwencjach, czyli o odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 588 k.s.h. Karze podlega członek zarządu lub likwidator, który dopuścił do nabycia przez spółkę handlową udziałów własnych. Jest to przestępstwo umyślne, a jego konsekwencją jest grzywna, kara ograniczenia wolności bądź kara pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Nie podlega karze ten, kto nie dokonał zbycia udziałów własnych lub ich nie umorzył.
Reasumując spółka nie może nabywać, obejmować ani przyjmować w zastaw własnych udziałów, chyba że uczyni to w przypadkach dopuszczonych przez kodeks spółek handlowych.
Eliza Kosiorek
Podstawa prawna:
● art. 200 § 1 i 2, art. 515 § 2, art. 541 § 5 zd. 2 oraz art. 588 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),
● wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 września 2008 r., sygn. akt I ACa 544/08,
● wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracji w Warszawie z 26 maja 2004 r., sygn. akt WSA III SA 3402/02.