Naturalną konsekwencją uczestnictwa przedsiębiorców w obrocie gospodarczym jest konieczność posiadania pewnych zasobów, nie tylko finansowych, na prowadzenie działalności. W praktyce ich pozyskiwanie może być oceniane jako
„możliwość”, gdy realizujemy na przykład strategię rozwoju przedsiębiorstwa, lub jako „konieczność”, gdy chcemy na przykład uniknąć upadłości. Cele, jakimi kierują się przedsiębiorcy podejmujący decyzję o dofinansowaniu spółki, są różne. Jednak zestaw środków (sposobów), które mają wspomóc finansowo firmę, jest wspólny dla wszystkich.
Poniżej podajemy podstawowe sposoby zasilenia w kapitał spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.
Dopłaty
Dopłaty są szczególnym rodzajem zobowiązania wspólnika wobec spółki. Mają zawsze charakter pieniężny i nie mogą być realizowane poprzez spełnienie świadczenia niepieniężnego. Z istoty dopłat wynika, że nie są one wkładem wspólnika do spółki, dlatego też wniesienie dopłat nie powoduje zwiększenia kapitału ani tym bardziej zwiększenia udziału wspólnika w spółce. Niezależnie jednak od powyższego, wniesienie dopłat skutkuje zwiększeniem majątku spółki. Dopłaty mogą być przeznaczone na różne cele. Obowiązujące przepisy nie zawierają w tym zakresie ograniczeń. Przepis art. 179 § 1 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000r. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), dalej K.s.h., pośrednio wskazuje jedynie, że dopłaty mogą być wniesione w celu pokrycia strat bilansowych.
Obowiązek dokonania dopłat powinien być określony w umowie spółki. Ten dokument jest bowiem jedynym źródłem istnienia takiego obowiązku. Inaczej mówiąc, jeżeli umowa spółki nie przewiduje obowiązku dopłat, wspólnicy nie mogą dokonywać dopłat wyłącznie na podstawie stosownej uchwały. Oczywiście jeżeli pierwotna treść umowy spółki nie przewiduje obowiązku dopłat, można w tym zakresie zmienić jej postanowienia. Warto jednak pamiętać, że do przeprowadzenia takiej zmiany konieczna jest zgoda wszystkich wspólników. Zgodnie z treścią art. 246 § 3 K.s.h. zmiana umowy spółki polegająca na zwiększeniu świadczeń wspólników wymaga zgody wspólników, których dotyczy. Ponieważ dopłaty dotyczą wszystkich wspólników, stosowna uchwała automatycznie wymaga ich zgody.
Obowiązek dopłat powinien być określony w umowie w granicach liczbowo określonej wysokości w stosunku do udziału. Dopłaty są zawsze proporcjonalne do wartości udziałów. Ważną cech dopłat jest to, że obowiązek ich realizacji dotyczy bezwarunkowo wszystkich wspólników. Nie można zatem nałożyć takiego obowiązku tylko na niektórych wspólników, a innych z niego wyłączyć.
Konkretyzacja obowiązku wniesienia dopłat może odbywać się na podstawie postanowień umowy spółki, m.in. poprzez uchwałę organów spółki. W przypadku braku stosowanych zapisów w tym zakresie prawo decyzji o wysokości oraz terminie dopłat przysługuje wspólnikom spółki.
Zrealizowane dopłaty mogą zostać zwrócone wspólnikom. Warunkiem możliwości zwrotu dopłat jest ogłoszenie stosownej decyzji na miesiąc przed planowanym zwrotem. Ponadto dopłaty mogą być zwrócone jedynie wówczas, gdy nie zostały przeznaczone na pokrycie straty bilansowej. W przeciwnym wypadku zwrot nie jest możliwy. Zwrot następuje na podstawie uchwały wspólników.
Wnoszenie dopłat jest łatwiejszym sposobem dofinansowania spółki niż np. podwyższenie kapitału. Z drugiej strony, dopłaty dotyczą jedynie wspólników, co wyłącza zastosowanie tej instytucji w stosunku do osób „z zewnątrz”. Z punktu widzenia wspólników istotna jest również kwestia możliwości otrzymania zwrotu wniesionych dopłat lub jej braku.
Podwyższenie kapitału zakładowego
Podwyższenie kapitału zakładowego jest powszechnym sposobem dofinansowania spółek. Zasadniczo proces ten polega na podwyższeniu wartości nominalnej kapitału, co znajduje odzwierciedlenie w zwiększeniu wartości nominalnej udziałów już istniejących lub utworzeniu nowych.
Zgodnie z przepisami K.s.h. podwyższenie kapitału zakładowego może odbyć się na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki (tzw. podwyższenie uproszczone) lub w drodze jej zmiany (zwykłe podwyższenie). Warunkiem skorzystania z pierwszego sposobu jest zamieszczenie w umowie spółki odpowiednich postanowień. Konieczne jest wskazanie maksymalnej wysokości podwyższenia oraz terminu, w jakim może ono nastąpić. Uchwały wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego w tym trybie nie wymagają dla swej ważności formy aktu notarialnego.
Jeżeli umowa spółki nie przewiduje podwyższenia kapitału zakładowego, konieczne jest podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników (większością 2/3 głosów, chyba że umowa przewiduje surowsze warunki) notarialnie zaprotokołowanej.
Ważnym elementem procesu podwyższania kapitału jest obejmowanie nowych udziałów lub ich podwyższonej wartości. W przypadku podwyższania w trybie zwykłym możliwe jest objęcie udziałów przez dotychczasowych lub nowych wspólników. Należy jednak pamiętać, że dotychczasowi - jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej - mają tzw. prawo pierwszeństwa. Oświadczenie dotychczasowych wspólników powinno zostać złożone w terminie miesiąca od dnia wezwania ich przez zarząd do skorzystania z prawa pierwszeństwa. Oświadczenie o objęciu nowych udziałów lub podwyższonej wartości udziałów już posiadanych powinno być złożone w formie aktu notarialnego.
Przy podwyższeniu kapitału w trybie uproszczonym nowe udziały mogą przypaść jedynie dotychczasowym wspólnikom. Oświadczenie o objęciu udziałów powinno zostać złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Kolejnym etapem podwyższenia kapitału jest rejestracja tego procesu w sądzie rejestrowym. Czynność ta dokonywana jest na wniosek. Podwyższenie dochodzi do skutku z chwilą dokonania wpisu w rejestrze.
Niezależnie od powyższego należy wskazać, że z procesem podwyższenia kapitału zakładowego wiążą się wydatki. Obejmują one opłatę za dokonanie zmiany wpisu w KRS (400 zł), opłatę za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (250 zł), taksę notarialną za sporządzenie protokołu dokumentującego podwyższenie kapitału oraz za sporządzenie aktu notarialnego zawierającego oświadczenie o objęciu udziałów.
Podwyższenie kapitału jest mocno sformalizowanym procesem w porównaniu do dopłat czy pożyczki. Jednak zaletą tej formy dofinansowania jest możliwość wnoszenia wkładu w różnej postaci (gotówka, udziały, maszyny, przedsiębiorstwa). Poza tym podwyższony kapitał może być pokryty poprzez wkład wniesiony przez osobę spoza grona wspólników. Niewątpliwą wadą takiego sposobu dokapitalizowania spółki jest utrudniona procedura „zwrotu” wkładu.
Pożyczka od wspólnika
Pożyczka, jako tradycyjna instytucja prawa cywilnego, jest podstawową i jedną z najprostszych czynności kredytowych. Z punktu widzenia funkcjonowania spółki, pożyczka może stanowić formę dofinansowania jej działalności. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Warto podkreślić, że zasadniczo pożyczka nie ma charakteru odpłatnego. Ewentualne wynagrodzenia powinno więc wynikać z treści umowy.
Z punktu widzenia pożyczki udzielonej przez wspólnika, konieczne jest zwrócenie uwagi na szczególną regulację zawartą w K.s.h. Zgodnie z art. 14 § 3 K.s.h. wierzytelność wspólnika z tytułu pożyczki udzielonej spółce uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Powyższa regulacja stanowi pewne ograniczenie ochrony kapitału własnego wspólnika. Przepis ten powinien być brany pod uwagę szczególnie przez tych wspólników, którzy chcą dofinansować spółkę w celu uniknięcia upadłości.
Decyzja o sposobie dofinansowania spółki zawsze mieści się w granicach realizacji pewnej strategii działania. Dlatego też o wyborze sposobu dofinansowania powinny decydować różne względy, m.in. dobry interes spółki. Tak więc przy podejmowaniu podobnej decyzji konieczna jest analiza wszelkich okoliczności mogących mieć wpływ na późniejszą sytuację firmy.
Na koniec warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden, istotny, aspekt dofinansowania spółek. Podejmując decyzję o sposobie pozyskania dodatkowych środków, należy bardzo dokładnie przeanalizować skutki podatkowe planowanej transakcji. Jakiekolwiek błędne określenie skutków podatkowych może bowiem spowodować, że dodatkowe środki nie pokrywają w całości celu, na jaki zostały pozyskane.
Mikołaj Jabłoński
prawnik, Konsultant w Departamencie Podatkowym Skoczyński Wachowiak Strykowski Kancelaria Prawna