Zakaz konkurencji członków zarządu spółek z o.o. jest określony w przepisach kodeksu spółek handlowych i obowiązuje bezpośrednio z mocy prawa. Zgodnie z art. 211 k.s.h. członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania co najmniej 10 proc. udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. Przy czym, jeśli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powołania zarządu.
Zakaz konkurencji
Jak z tego wynika, zakaz konkurencji został ukształtowany dość szeroko. Członkowie zarządu spółki z o.o. nie mogą więc działać w interesie podmiotów konkurencyjnych wobec ich spółki ani też sami prowadzić działalności konkurencyjnej. Na przykład nie mogą pracować w konkurencyjnych przedsiębiorstwach, być ich agentami, zleceniobiorcami lub pełnomocnikami, czy też prowadzić we własnym imieniu lub za pośrednictwem osób trzecich przedsiębiorstwa konkurencyjnego do swojej spółki. Ponadto nie mogą oni także być wspólnikami konkurencyjnych spółek cywilnych lub osobowych spółek handlowych, niezależnie od tego, czy prowadzą sprawy spółki czy nie. Nie mogą też być członkami organów konkurencyjnych spółek kapitałowych lub uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu (np. być dyrektorem konkurencyjnego przedsiębiorstwa państwowego). Poza tym nie mogą też posiadać udziału w konkurencyjnej spółce kapitałowej, przekraczającego 10 proc. udziałów lub akcji albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu do władz konkurencyjnych spółek. Jest to związane z możliwością wpływania członków władz na działalność konkurencyjnej spółki w związku z posiadanym udziałem w jej kapitale lub związanymi z tym uprawnieniami korporacyjnymi pozwalającymi faktycznie oddziaływać na funkcjonowanie konkurencyjnego podmiotu (np. przez wpływanie na powołanego przez siebie członka zarządu konkurencyjnej spółki).
Rozwiązanie stosunku pracy
Skutki naruszenia tego zakazu nie zostały w całości określone w k.s.h. Jednak z całą pewnością należy stwierdzić, że działanie sprzeczne z powyżej określonym zakazem uzasadnia odwołanie członków zarządu z pełnionej funkcji. Ponadto, w przypadku gdy są oni zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, spółka będąca pracodawcą może zastosować wobec nich sankcje przewidziane w prawie pracy. Za dopuszczalnością zastosowania w takim przypadku przepisów prawa pracy opowiadał się także Sąd Najwyższy w wyroku z 25 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 655/99, podnosząc, że poniesienie konsekwencji przewidzianych w k.h. przez pracowników zatrudnionych w spółce handlowej i pełniących jednocześnie funkcje w jej zarządzie za działania naruszające interesy spółki nie wyklucza ich odpowiedzialności za te same zachowania na podstawie przepisów k.p. Najczęstszą sankcją za naruszenie zakazu konkurencji będzie z pewnością rozwiązanie umowy o pracę. Rozwiązanie to może nastąpić przede wszystkim przez spółkę umowy o pracę (np. ze wskazaniem, że wskutek naruszenia zakazu konkurencji utraciła ona zaufanie do swojego pracownika).
Wyjątkowo spółka będzie mogła także rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Jednak rozwiązanie takie może mieć miejsce tylko wtedy, gdy naruszenie zakazu konkurencji zostanie potraktowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Może to mieć miejsce, gdy wina pracownika ma charakter umyślny, a jego działania naraziły lub spowodowały dla spółki znaczne szkody. W ocenie zachowania pracownika zatrudnionego na stanowisku członka zarządu spółki jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) należy uwzględniać jego obowiązek dokładania, przy wykonywaniu obowiązków członka władz spółki, szczególnej staranności. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia byłoby uzasadnione np. w sytuacji, gdy pracownik, wykorzystując swoje stanowisko i związane z tym wiadomości rynkowe oraz kontakty, prowadził przy użyciu tych informacji własną działalność konkurencyjną, przejmując dotychczasowych klientów spółki.
Naprawienie szkody
Jeżeli wskutek naruszenia zakazu konkurencji przez członka zarządu zatrudnionego na podstawie stosunku pracy spółka poniosła szkodę majątkową, to może ona dochodzić jej naprawienia na zasadach określonych w k.p. (art. 114-123). Przy czym istotne znaczenie dla określenia zakresu odpowiedzialności materialnej ma rodzaj winy pracownika. W razie winy nieumyślnej odpowiedzialność pracownika, w myśl art. 115 k.p., ogranicza się tylko do wysokości faktycznie poniesionej przez pracodawcę straty, nie obejmuje natomiast utraconych przez niego korzyści, które osiągnąłby, gdyby pracownik nie wyrządził mu szkody. Poza tym odpowiedzialność pracownika nie może przekroczyć sumy 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika w dniu wyrządzenia szkody. Inaczej jest, gdy spółka zdoła wykazać, że naruszając zakaz konkurencji członek zarządu wyrządził szkodę umyślnie. W takim przypadku jego odpowiedzialność obejmuje nie tylko rzeczywiście poniesioną przez spółkę stratę, ale również i utracone przez nią korzyści (potencjalne zyski), które niejednokrotnie mają znaczną wysokość.
Istotne jest także, że naruszenie przez członka zarządu zakazu konkurencji przez ujawnienie tajemnicy spółki może rodzić jego odpowiedzialność na gruncie przepisów o odpowiedzialności cywilnoprawnej umieszczonych w k.s.h. lub nawet odpowiedzialność karną na podstawie przepisów ustawy z 16 kwietnia 2003 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn.zm.), jeżeli zostaną spełnione dalsze przesłanki ustanowione w tych przepisach.
Ryszard Sadlik
Podstawa prawna:
ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.).