W praktyce sądowej coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których członkowie zarządów spółek z o.o. są na podstawie art. 299 k.s.h. pozywani za zobowiązania spółek, które stały się wymagalne w okresie pełnienia przez nich funkcji. W związku z tym dużego znaczenia praktycznego nabierają zarzuty procesowe, które pozwalają na uwolnienie się od opisywanej odpowiedzialności. Na szczególną uwagę zasługuje w tym kontekście zarzut przedawnienia.
Odpowiedzialność deliktowa
W myśl art. 299 k.s.h., jeżeli egzekucja prowadzona przeciwko spółce z o.o. okaże się bezskuteczna, to członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za te zobowiązania spółki, które stały się wymagalne podczas pełnienia przez nich funkcji.
PRZYKŁAD
Jan Kowalski wynajmował „B” sp. z o.o. powierzchnie biurowe w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. Przez cały ten okres zarząd „B” sp. z o.o. był trzyosobowy. Najemca nie zapłacił Janowi Kowalskiemu czynszu za październik. Jan Kowalski, po uzyskaniu tytułu wykonawczego, skierował do majątku „B” sp. z o.o. egzekucję, która okazała się jednak bezskuteczna. Jan Kowalski zgodnie z art. 299 k.s.h. może domagać się zapłaty swej należności solidarnie od wszystkich trzech członków zarządu „B” sp. z o.o.
W orzecznictwie istniały do niedawna wątpliwości dotyczące charakteru odpowiedzialności członków zarządu wynikającej z art. 299 k.s.h. Nie było bowiem jasne, czy odpowiedzialność członków zarządu stanowi ustawową odpowiedzialność gwarancyjną za cudzy dług (tj. za dług spółki z o.o.), czy też ma ona charakter deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej.
Opisywane wątpliwości zostały rozstrzygnięte w uchwale SN z 7 listopada 2008 r. (III CZP 72/08). Zgodnie z tym orzeczeniem członkowie zarządu spółki z o.o. ponoszą na podstawie art. 299 k.s.h. odpowiedzialność deliktową za szkodę w wysokości niewyegzekwowanej od spółki wierzytelności wraz z ewentualnymi należnościami ubocznymi, spowodowaną bezprawnym i zawinionym niezgłoszeniem w terminie wniosku o upadłość spółki. Innymi słowy, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za własny dług, którego wysokość determinuje zakres niewyegzekwowanych od spółki z o.o. wierzytelności. Opisywana odpowiedzialność stanowi zatem swoistą „sankcję” dla członków zarządu za kierowanie sprawami spółki z o.o. w sposób prowadzący do bezskuteczności egzekucji kierowanej przeciwko spółce.
Przyjęcie, że odpowiedzialność członków zarządu określona w art. 299 k.s.h., ma charakter deliktowy, wpływa bezpośrednio na układ stosunków procesowych pomiędzy członkiem zarządu a wierzycielem spółki z o.o. W szczególności pogląd o deliktowym charakterze odpowiedzialności członka zarządu wpływa na zakres dopuszczalności stosowania zarzutu przedawnienia.
Przedawnienie wobec spółki
W uchwale SN z 19 listopada 2008 r. (III CZP 94/08) wskazano, iż przyjęcie poglądu, zgodnie z którym członkowie zarządu ponoszą na podstawie art. 299 k.s.h. deliktową odpowiedzialność odszkodowawczą, wyklucza możliwość podnoszenia przez członków zarządu względem wierzycieli spółki zarzutu przedawnienia roszczenia, na którego bezskuteczność egzekucji wierzyciele ci się powołują. Taki sposób obrony ze strony członków zarządu spółki z o.o. - w przypadku dochodzenia ich odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h. - w ogóle nie wchodzi w grę, gdyż art. 299 k.s.h. w sposób samodzielny i wyczerpujący reguluje tę odpowiedzialność pod względem przedmiotowym i podmiotowym. Aprobata poglądu odmiennego prowadziłaby, zdaniem SN, do rozszerzenia podstaw wyłączających odpowiedzialność członków zarządu, które zostały uregulowane w art. 299 § 2 k.s.h. Tymczasem przepis ten - jako mający charakter wyjątku od reguły - nie może być interpretowany rozszerzająco.
Z zasady prawomocności materialnej wyroku (art. 365 k.p.c.) wynika, że wyrok zasądzający świadczenie od spółki z o.o. na rzecz wierzyciela wiąże nie tylko sąd, który go wydał, ale również inne sądy i organy administracji publicznej. Oznacza to, że sąd rozpoznający później zagadnienie odpowiedzialności członka zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. musi uznać istnienie wcześniejszego roszczenia wierzyciela przeciwko spółce z o.o., które zostało potwierdzone prawomocnym wyrokiem.
Do identycznego poglądu prowadzi - w ocenie SN - wykładnia art. 35 k.s.h., który dotyczy subsydiarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki jawnej. W myśl tego przepisu wspólnik spółki jawnej pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki może przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzyciela. Skoro w odniesieniu do spółki jawnej ustawodawca wprost dopuścił podnoszenie przez wspólników zarzutów, które przysługiwały tej spółce, a w art. 299 k.s.h. rozwiązania takiego w odniesieniu do członków zarządu sp. z o.o. nie wprowadzono, to członkowie zarządu nie mają takiego uprawnienia. W rezultacie nie mogą oni podnosić zarzutu przedawnienia, który przysługiwałby spółce z o.o.
Powyższy pogląd SN ma daleko idące konsekwencje praktyczne, gdyż powoduje on, że dla przyjęcia - na podstawie art. 299 k.s.h. - odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. nie ma znaczenia fakt ewentualnego przedawnienia należności wierzyciela w stosunku do spółki z o.o. Innymi słowy, skorzystanie przez członka zarządu z zarzutu przedawnienia roszczenia przysługującego wierzycielowi przeciwko spółce z o.o. nie doprowadzi do zwolnienia członka zarządu z odpowiedzialności.
PRZYKŁAD
„X” sp. j. sprzedała na raty „Y” sp. z o.o. samochód osobowy. „Y” sp. z o.o. nie zapłaciła w terminie ostatniej raty, co spowodowało wytoczenie przez sprzedawcę powództwa o zapłatę. Po uzyskaniu tytułu wykonawczego „X” sp. j. skierowała do majątku „Y” sp. z o.o. egzekucję, która jednak okazała się bezskuteczna. Następnie „X” sp. j. - zgodnie z art. 299 k.s.h. - wytoczyła powództwo przeciwko członkowi zarządu „Y” sp. z o.o. Członek zarządu podniósł zarzut przedawnienia roszczenia, które przysługiwało „X” sp. j. wobec „Y” sp. z o.o. Zarzut ten nie odniesie skutku i nie uwolni członka zarządu od odpowiedzialności.
Przedawnienie wobec członka zarządu
Z faktu, że członek zarządu nie może korzystać z zarzutu przedawnienia przysługującego spółce z o.o., nie wynika oczywiście, że jest on pozbawiony możliwości obrony. Przyjęcie, że członkowie zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. ponoszą odpowiedzialność deliktową za wyrządzoną wierzycielom szkodę, ma bowiem daleko idące konsekwencje proceduralne.
Członkowie zarządu spółki z o.o. mogą uwolnić się od odpowiedzialności, wykazując brak szkody wierzyciela pomimo niezaspokojenia długu przez spółkę z o.o.
Członek zarządu - jako podmiot ponoszący odpowiedzialność deliktową - może podnosić zarzut przedawnienia własnego zobowiązania wobec wierzycieli. W dotychczasowym orzecznictwie SN za utrwalony należy uznać pogląd, zgodnie z którym do przedawnienia odpowiedzialności uregulowanej w art. 299 k.s.h. mają zastosowanie ogólne przepisy normujące przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. W myśl art. 4421 § 1 k.c. roszczenie wierzyciela o naprawienie szkody wyrządzonej przez członka zarządu spółki z o.o. czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Termin ten nie może być jednak nigdy dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Ta zasada ogólna ulega modyfikacji w odniesieniu do czynów niedozwolonych stanowiących jednocześnie przestępstwa. Jeżeli bowiem szkoda wierzyciela wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
PRZYKŁAD
W 1998 r. Adam Nowak jako wierzyciel uzyskał przeciwko „A” sp. z o.o. tytuł wykonawczy, na mocy którego spółka ta została zobowiązana do zapłaty zobowiązania, które stało się wymagalne 15 maja 1997 r. Podjęta w 1998 r. przez Adama Nowaka egzekucja przeciwko „A” sp. z o.o. okazała się bezskuteczna. 10 czerwca 2007 r. Adam Nowak wniósł pozew przeciwko Krzysztofowi Kowalskiemu, który pełnił funkcję prezesa jednoosobowego zarządu „A” sp. z o.o. w latach 1996-1998. Pozwany w toku procesu podniósł zarzut przedawnienia roszczenia z art. 299 k.s.h. Zarzut ten doprowadzi do oddalenia powództwa, gdyż roszczenie Adama Nowaka, zgodnie z art. 4421 k.c., w chwili wniesienia pozwu było już przedawnione.
Opisywane ma znaczenie zarówno z punktu widzenia wierzyciela, jak również członka zarządu spółki z o.o., który jest pozwanym w procesie wytoczonym na podstawie art. 299 k.s.h. Istniejące przepisy stwarzają sytuację dość korzystną dla wierzyciela, gdyż pozwany członek zarządu nie może bronić się zarzutem, że dochodzona wierzytelność (zobowiązanie sp. z o.o., w której był członkiem zarządu) już się przedawniła. Jednocześnie członek zarządu ma możliwość podnoszenia zarzutu, że jego zobowiązanie, wynikające z art. 299 k.s.h., już się przedawniło. Mając to na uwadze wierzyciel - po stwierdzeniu bezskuteczności egzekucji prowadzonej wobec spółki z o.o. - powinien dążyć do możliwie szybkiego rozpoczęcia postępowania przeciwko członkowi zarządu zadłużonej spółki.
Mikołaj Barczak
radca prawny, OIRP w Bydgoszczy
Podstawa prawna:
ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.).