Podstawowym aktem prawnym regulującym postępowanie w przypadku kryzysu finansowego spółki handlowej jest ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej jako u.p.u.n.) nakładająca na wszystkie osoby mające prawo do reprezentowania spółki kapitałowej (a więc także na członków zarządu) obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia wystąpienia podstaw do ogłoszenia upadłości (art. 20 i 21 u.p.u.n.).
Kiedy powstaje niewypłacalność
Zgodnie z art. 10 u.p.u.n. upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Z kolei art. 11 u.p.u.n. stanowi, iż dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań, a dłużnik będący osobą prawną jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. Tym samym, w świetle bezwzględnie obowiązujących przepisów u.p.u.n. podstawa do ogłoszenia upadłości powstaje w chwili zaistnienia: 1) stanu niewypłacalności spółki lub 2) stanu nadmiernego zadłużenia spółki. Z pozoru powyższa regulacja wydaje się racjonalna, zwraca jednak uwagę jej bardzo szeroki zakres. W doktrynie prawa podkreśla się, że dla wystąpienia przesłanki niewypłacalności nie jest istotne m.in.: 1) czy dłużnik nie wykonuje wszystkich zobowiązań, czy też tylko niektórych z nich; 2) czy niewykonywanie zobowiązań przez dłużnika jest zawinione czy też nie; 3) jaka jest wysokość niewykonywanych zobowiązań. Przy ocenie stanu nadmiernego zadłużenia należy uwzględnić wszystkie zobowiązania dłużnika, bez względu m.in. na to, czy są wymagalne czy też niewymagalne (szerzej: A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Zakamycze, 2003).
Brak precyzji ustawowego pojęcia niewypłacalności niewątpliwie znacząco utrudnia możliwość zidentyfikowania chwili jego wystąpienia, co może skutkować bardzo surową odpowiedzialnością zarządu spółki. Jednocześnie analizowane uregulowania u.p.u.n. mogą prowadzić do sytuacji, w której obiektywnie zdrowa spółka będzie wypełniała przesłanki do ogłoszenia jej upadłości.
Odpowiedzialność za niezłożenie wniosku
Mając na uwadze przytoczony obowiązek członków zarządu spółki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, należy wskazać na surową odpowiedzialność majątkową wiążącą się z niewykonaniem tego obowiązku. Z wielu przepisów dotyczących tej kwestii warto zwrócić uwagę na art. 21 ust. 3 u.p.u.n., zgodnie z którym osoby uprawnione do reprezentacji spółki (w szczególności członkowie zarządu) ponoszą osobistą odpowiedzialność majątkową za szkodę wyrządzoną niezłożeniem przedmiotowego wniosku. Warto także wskazać regulację art. 373 u.p.u.n. przewidującego możliwość orzeczenia pozbawienia na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta w spółce handlowej osoby, która ze swej winy nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy odpowiedniego wniosku.
Wniosek trudny do sporządzenia
Jeżeli członkom zarządu spółki uda się w porę określić, że w danym dniu zaistniał stan niewypłacalności ich spółki, w związku z czym rozpoczął bieg 14-dniowy termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, czeka ich jeszcze bardzo trudne zadanie poprawnego przygotowania takiego wniosku. Szczegółowe omówienie obligatoryjnych elementów takiego wniosku wykracza poza ramy niniejszego artykułu, należy jednak wskazać, że zgromadzenie wymaganej prawem dokumentacji w terminie 14 dni nie jest prostym zadaniem. Należy przy tym także podkreślić, że wszelkie formalne nieprawidłowości przedmiotowym wniosku o ogłoszenie upadłości mogą skutkować jego zwróceniem przez sąd - co wywołuje takie skutki, jakby wniosek nigdy nie został złożony. Tym samym w przypadku zwrotu wadliwego wniosku nie występuje skutek zwolnienia członków zarządu z odpowiedzialności, wynikającej z przytoczonych powyżej regulacji prawnych. Jak wskazuje praktyka, w przypadku spółek prowadzącej rozległą działalność operacyjną przygotowanie prawidłowego wniosku, spełniającego wszystkie wymogi u.p.u.n., w ciągu 14 dni jest bardzo trudne i wymaga dużego zaangażowania zarówno kadr samej spółki, jak i zewnętrznych doradców.
Jak się bronić przed szantażem
Bardzo szerokie i nieprecyzyjne określenie przez u.p.u.n. przesłanek upadłości, obejmujących często także zdrowe gospodarczo spółki, sprzyja wzmiankowanej już na wstępie praktyce wykorzystywania zagrożenia ogłoszenia upadłości jako formy wywierania presji w toczących się negocjacjach. Oczywiście w praktyce obrotu gospodarczego, pamiętając zwłaszcza o surowych sankcjach za niezłożenie wniosku w terminie, do każdego przypadku związanego z analizowaną materią należy podchodzić indywidualnie, jednakże spróbujmy przyjrzeć się bliżej sytuacji wskazanej w przytoczonym przykładzie, dotyczącej trzech wystawionych i wymagalnych faktur.
W przytoczonym przykładzie podstawa do uznania spółki za niewypłacalną w rozumieniu u.p.u.n. zaistniała, pomimo że spółka posiadała środki na zapłatę przedmiotowych trzech faktur. Tym samym ich nieuregulowanie wynikało bądź z faktu przeoczenia tego obowiązku, bądź też jego kwestionowania przez spółkę. Warto wskazać, że pomimo, iż formalnie doszło do spełnienia przesłanki mogącej stanowić podstawę do ogłoszenia upadłości spółki, to jednak nie dojdzie do tego jeżeli: 1) przedmiotowe faktury zostaną - nawet z opóźnieniem - zapłacone lub 2) w odrębnym postępowaniu zostanie ustalone, że na spółce nie ciążył obowiązek zapłaty tych faktur (np. ponieważ kontrahent spółki nie miał podstaw do ich wystawienia z powodu wadliwego wykonania zamówienia). Tym samym, skuteczną obroną przed stosowaniem szantażu wszczęcia postępowania upadłościowego i pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności za niezłożenie w terminu wniosku o ogłoszenie upadłości, może być szybkie zainicjowanie postępowania sądowego, którego przedmiotem będzie zakwestionowanie roszczeń kontrahenta.
Pomimo oczywistych mankamentów analizowanych przepisów, definiujących stan niewypłacalności oraz konsekwencje jego zaistnienia oraz pozwalających na posługiwanie się szantażem zagrożenia upadłością, są one obowiązującym w Polsce prawem. Biorąc pod uwagę przytoczone powyżej szerokie podstawy odpowiedzialności osób, które nie złożyły terminowo wniosku o ogłoszenie upadłości, powinni mieć je na uwadze wszyscy członkowie kapitałowych spółek handlowych.
PRZYKŁAD
STAN NIEWYPŁACALNOŚCI SPÓŁKI
15 stycznia spółka X Sp. z o.o., posiadająca przeciętne miesięczne obroty na poziomie 100 tys. zł i wykazująca comiesięczne zyski na poziomie co najmniej 10 tys. zł, spóźnia się z zapłatą na rzecz swoich dostawców trzech faktur, o wartości 150 zł każda. Termin płatności każdej z ww. trzech faktur został ustalony na 1 stycznia. Ponieważ spółka nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań, spełnione są przesłanki art. 11 u.p.u.n., a więc spółka X Sp. z o.o. znajduje się w stanie niewypłacalności w rozumieniu u.p.u.n. Na zarządzie spółki X Sp. z o.o., zgodnie z regulacją u.p.u.n., ciąży obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Z wnioskiem takim może również wystąpić kontrahent spółki, który wystawił trzy wymienione wyżej faktury.
MACIEJ KOŻUCHOWSKI
aplikant radcowski w Kancelarii Prawnej Gessel
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 ze zm.).