Każdy wspólnik spółki cywilnej może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział. Kodeks cywilny (dalej: k.c.) reguluje dwa rodzaje wypowiedzenia udziału: wypowiedzenie z zachowaniem terminu wypowiedzenia oraz bez zachowania tego terminu.
Terminy wypowiedzenia
Jeżeli umowa spółki została zawarta na czas nieoznaczony, to zgodnie z art. 869 par. 1 k.c. każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Przy czym w umowie spółki wspólnicy mogą postanowić, że termin wypowiedzenia będzie krótszy lub dłuższy od terminu określonego w k.c. W przypadku określonym w art. 869 par. 1 k.c. wspólnik nie musi podawać powodów swojej decyzji o wypowiedzeniu udziału.
Jeżeli zatem wspólnik ma zamiar wypowiedzieć swój udział w 2008 roku, to powinien dokonać tej czynności przed końcem września tego roku ze skutkiem, który zostanie osiągnięty z końcem 2008 roku (o ile w umowie spółki ustalono, że rok obrachunkowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym).
Jeżeli spółka została zawarta na czas oznaczony, np. na trzy lata, wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminu wypowiedzenia, jednak w tym przypadku jest zobowiązany do wskazania ważnych powodów wypowiedzenia stosunku spółki. Ważne powody mogą zachodzić zarówno po stronie wspólnika występującego ze spółki, jak i po stronie pozostałych wspólników. Przepisy k.c. nie definiują pojęcia ważny powód. Za ważne powody należy uznać okoliczności, w konsekwencji wystąpienia których wspólnik pozostawałby w spółce wbrew swojej woli. W razie braku porozumienia między wspólnikami co do uznania powodu wypowiedzenia udziału za ważny, ocena w tym zakresie będzie należeć do sądu.
Do ważnych powodów można zaliczyć np. zmianę miejsca zamieszkania wspólnika, konflikty między wspólnikami, ciężką chorobę wspólnika uniemożliwiającą współdziałanie, nielojalność. Warto podkreślić, że z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminu wypowiedzenia zarówno w spółce zawartej na czas oznaczony, jak i nieoznaczony. Zgodnie z art. 869 par. 2 k.c. zastrzeżenie przeciwne jest nieważne (tj. wspólnicy nie mogą w umowie spółki wyłączyć tej możliwości).
Złożenie oświadczenia
Oświadczenie woli o wypowiedzeniu udziału w spółce powinno być złożone wszystkim pozostałym wspólnikom. Wypowiedzenie udziału powinno nastąpić na piśmie (tj. w formie pisemnej dla celów dowodowych) i zostać doręczone wspólnikom zgodnie z wymogami art. 61 k.c. (chyba że w umowie spółki postanowiono inaczej) Artykuł 61 k.c. określa chwilę skutecznego złożenia oświadczenia woli. Stosownie do postanowień wynikających z art. 61 k.c. należy stwierdzić, że oświadczenie woli zawierające wypowiedzenie udziału, które ma być złożone innemu wspólnikowi, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niego w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią.
W konsekwencji wypowiedzenia udziału dochodzi do ustania stosunku prawnego łączącego występującego ze spółki wspólnika z pozostałymi wspólnikami. Spółka zaś może istnieć dalej w zmniejszonym składzie. Nie dotyczy to spółki dwuosobowej. Wystąpienie jednego ze wspólników z takiej spółki powoduje jej rozwiązanie.
WAŻNE
FORMA WYPOWIEDZENIA
Wspólnicy mogą postanowić w umowie, że określona czynność prawna będzie dokonana pomiędzy nimi w szczególnej formie i wówczas ta czynność dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu tej zastrzeżonej formy (uzasadnienie wyroku SA w Warszawie z 18 lutego 1998 r., I ACa 1006/97)
Rozliczenia ze wspólnikami
Z chwilą wystąpienia wspólnika ze spółki następuje rozliczenie według zasad przewidzianych w art. 871 k.c., jeżeli umowa spółki nie zawiera odmiennych postanowień w tym zakresie. Chwila, w której rozliczenie ze wspólnikiem występującym ze spółki powinno być przeprowadzone, zależy od okoliczności stanowiących przyczynę tego wystąpienia. Jeżeli do wypowiedzenia udziału dochodzi w przypadku unormowanym w art. 869 par. 1 k.c., datą tą będzie koniec roku obrachunkowego, a jeżeli ma to miejsce na podstawie regulacji wynikającej z art. 869 par. 2 k.c., datą tą będzie doręczenie pozostałym wspólnikom oświadczenia o wypowiedzeniu udziału w spółce (przy czym w razie niejednolitej daty doręczenia tego oświadczenia poszczególnym wspólnikom należy przyjąć, że o skuteczności wypowiedzenia rozstrzyga data najpóźniejszego doręczenia).
Zgodnie z art. 871 par. 1 k.c. wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania. Nie może on żądać zwrotu rzeczy wniesionych do spółki na własność tytułem wkładu, jak również nie ma obowiązku ich przyjęcia. Ponadto wspólnikowi wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Przy czym nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.
Występującemu ze spółki wspólnikowi wypłaca się również w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki. W przypadku zysku zerowego wspólnik występujący ze spółki nie otrzyma żadnej wypłaty. Jeżeli spółka poniosła straty, wspólnik będzie musiał pokryć przypadającą na niego część niedoboru (chyba że, zgodnie z art. 867 par. 1 k.c., w umowie spółki został on zwolniony od udziału w stratach).
Odpowiedzialność za długi
Wystąpienie wspólnika ze spółki nie powoduje wygaśnięcia jego odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte w okresie uczestnictwa tego wspólnika w spółce.
Należy też zauważyć, że w okolicznościach określonych w art. 870 k.c. wierzyciel osobisty wspólnika (tzn. wierzyciel posiadający wierzytelność jedynie w stosunku do określonego wspólnika, powstałą poza zakresem działalności spółki) może wypowiedzieć jego udział w spółce. Realizacja tego uprawnienia jest uzależniona od uzyskania zajęcia praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania oraz stwierdzenia bezskuteczności egzekucji z ruchomości wspólnika przeprowadzonej w ciągu ostatnich sześciu miesięcy. Wypowiedzenie udziału wspólnika przez jego wierzyciela osobistego jest możliwe zarówno w sytuacji zawarcia spółki na czas oznaczony, jak i nieoznaczony. Wypowiedzenie powinno być dokonane z trzymiesięcznym wyprzedzeniem (w tym przypadku ustawa nie zawiera zastrzeżenia, że chodzi o wypowiedzenie ze skutkiem na koniec roku obrachunkowego). Jeżeli zaś umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać. Wypowiedzenie powinno być dokonane na piśmie i doręczone wszystkim pozostałym wspólnikom.
WAŻNE
SKUTKI WYPOWIEDZENIA
Jeśli w wyniku wystąpienia jednego lub więcej wspólników w spółce pozostałby tylko jeden wspólnik, ulega ona rozwiązaniu, i to niezależnie od tego, czy jest to wystąpienie w drodze wypowiedzenia udziału z zachowaniem czy bez zachowania terminu wypowiedzenia
JULIA SEMENA
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).