Zakaz konkurencji przewidziany w przepisach kodeksu spółek handlowych ma na celu zabezpieczenie szeroko rozumianych interesów spółki, które wymagają lojalnej i harmonijnej współpracy wspólników. Służy on ochronie interesów samej spółki, wspólników oraz wierzycieli. W ten sposób przyczynia się do zapewnienia uczciwej konkurencji na rynku oraz zwiększenia pewności obrotu gospodarczego.
Zakaz konkurencji w spółkach osobowych został uregulowany w art. 56 k.s.h.1. Zgodnie z treścią tego artykułu wspólnik jest obowiązany powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Nie może on bez wyraźnej bądź domniemanej zgody pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu.
Ustanowiony w art. 56 zakaz konkurencji obejmuje:
1. Obowiązek lojalnego zachowania wobec spółki czyli powstrzymanie się wszelkiej działalności sprzecznej z jej interesami.
Każdy ze wspólników jest zobligowany do powstrzymania się od jakiejkolwiek działalności sprzecznej z interesami spółki. W szczególności nie może zajmować się inną działalnością gospodarczą, jeżeli działalność ta (nawet jeśli nie byłaby konkurencyjna) kolidowałaby z interesami spółki, której jest wspólnikiem. Działalność konkurencyjna jest z zasady sprzeczna z interesami spółki. Prowadzenie innej działalności, niebędącej działalnością konkurencyjną, może być sprzeczne z jej interesami, np. ze względu na skalę bądź sposób przedsięwzięcia.
Działalność sprzeczna z interesami spółki może polegać np. na ujawnianiu różnego rodzaju informacji - strategii handlowej przedsiębiorstwa, wynalazków, które nie spełniają kryteriów wymaganych do uzyskania ochrony patentowej, stosowanych przez firmę procesów technologicznych, lokalizacji strategicznych klientów czy też rozpowszechnianiu informacji, które mogłyby zaszkodzić reputacji spółki.
oraz
2. Zakaz działalności konkurencyjnej, czyli zakaz zajmowania się interesami konkurencyjnymi i zakaz uczestnictwa w spółkach konkurencyjnych w charakterze wspólnika albo członka organu.
Wspólnikowi nie wolno bez zgody pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi ani uczestniczyć w konkurencyjnych spółkach.
Kodeks nie definiuje pojęcia „konkurencyjnych interesów” ani „konkurencyjnej spółki”. W doktrynie przyjmuje się, że „interes konkurencyjny” będzie miał związek z działalnością innego podmiotu. Wspólnik podejmie działalność konkurencyjną, gdy będzie uczestniczył w innej spółce o zbliżonym profilu działalności lub gdy sam zdecyduje się na prowadzenie działalności albo doradztwo.
W świetle przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przez konkurentów rozumie się przedsiębiorców, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub mogą nabywać, w tym samym czasie, towary na rynku właściwym, tzn. rynku towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji (art. 4 pkt 9 i 11 ustawy).
PRZYKŁAD
Krzysztof B. jest od dwóch lat jednym ze wspólników spółki jawnej X prowadzącej usługi cateringowe na Mazurach. Pół roku temu został wspólnikiem spółki cywilnej Y, która również zajmuje się cateringiem. Spółka Y przygotowuje i dostarcza żywność dla odbiorców w Warszawie i miejscowościach podwarszawskich. Nie ma więc przeszkód, żeby Krzysztof B. uczestniczył w obydwu spółkach, ponieważ ze względu na różny terytorialny zakres działalności w omawianym wypadku nie zachodzi stan rzeczywistej konkurencji.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że uczestnictwo w charakterze członka organu odnosi się do członka zarządu, komisji rewizyjnej i rady nadzorczej. Nie dotyczy udziału w walnym zgromadzeniu ani zgromadzeniu wspólników. Omawiany przepis nie zawiera wyczerpującego katalogu podmiotów objętych zakazem. Należy przyjąć, że dopuszczalność biernego udziału wspólnika w pozostałych spółkach będzie zależała od charakteru i rozmiarów jego zaangażowania. Przykładowo kapitałowe uczestnictwo w spółce z o.o. czy w spółce akcyjnej raczej nie będzie się wiązało z naruszeniem obowiązków wynikających z art. 56 k.s.h.
Warto zapamiętać:
Zakaz konkurencji obowiązuje niezależnie od tego, czy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę i prowadzić jej sprawy. Wspólnik musi zatem stosować się do tego zakazu, nawet wtedy gdy został pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo wyłączony od prowadzenia jej spraw.
Jeśli chodzi o ramy czasowe zakazu konkurencji, obowiązuje on każdego ze wspólników przez cały okres bycia wspólnikiem. Nie obowiązuje jedynie wspólników niebędących likwidatorami w razie postawienia spółki w stan likwidacji (szerzej na ten temat w dalszej części artykułu).
Kiedy wspólnik może zajmować się działalnością konkurencyjną
Artykuł 56 k.s.h. ma charakter przepisu dyspozytywnego. Oznacza to, że wynikające z niego zakazy mogą zostać wyłączone, ograniczone lub rozszerzone przez wspólników.
Przepisy k.s.h. nie precyzują w jakiej formie powinna zostać udzielona zgoda na prowadzenie przez wspólnika interesów konkurencyjnych lub uczestniczenie we władzach konkurencyjnej spółki. Stanowią jedynie, że może to nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany. Z pierwszą sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy zgoda zostanie udzielona np. w umowie spółki czy też w drodze uchwały wspólników. Z kolei dorozumiane zezwolenie zachodzi, jak się wydaje, gdy wspólnicy, wiedząc o prowadzeniu konkurencyjnych interesów, nie wyrażają sprzeciwu albo gdy wspólnik wcześniej prowadził taką działalność, a przy tworzeniu spółki jawnej pozostali wspólnicy nie zastrzegli, że powinien zakończyć jej prowadzenie.
PRZYKŁAD
Jan P. jest jednym z pięciu wspólników spółki jawnej X, prowadzącej działalność usługową w dziedzinie architektury wnętrz. Jan P. rozważa możliwość podjęcia dodatkowego zajęcia w innej spółce jawnej, zajmującej się podobną działalnością w tym samym rejonie. Obydwie spółki cieszą się dużą popularnością i ze sobą współpracują. Aby podjąć dodatkowe zajęcie, Jan P. musi uzyskać zgodę pozostałych wspólników. Umowa spółki X przewiduje, że do wyrażenia zgody wymagane jest podjęcie uchwały. Jeśli umowa nie stanowi inaczej, uchwała powinna zapaść jednomyślnie przy udziale wszystkich wspólników, również tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki, gdyż jest to uchwała w sprawie przekraczającej zakres zwykłych czynności spółki (art. 43 k.s.h.).
Dyspozytywny charakter art. 56 k.s.h. budzi pewne kontrowersje. Niektórzy autorzy uważają, że zwolnienie z zakazu konkurencji nie może być rozumiane jako zgoda na podejmowanie działalności sprzecznej z interesami spółki. Może ono odnosić się jedynie do art. 56 § 2. Inni z kolei przyjmują, że przepis ma charakter dyspozytywny, jednak dopuszczalne wyłączenie przez wspólników obowiązków wynikających z niego jest ograniczone przez art. 3531 kodeksu cywilnego (strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego). Całkowite wyłączenie obowiązków ustanowionych w art. 56 k.s.h. byłoby sprzeczne z naturą stosunku spółki jawnej.
Podmiotowy zakres obowiązywania zakazu konkurencji może ulec modyfikacji również w razie likwidacji spółki. Zgodnie z treścią art. 69 k.s.h., w okresie likwidacji zakaz konkurencji obowiązuje tylko osoby będące likwidatorami. Co do zasady, likwidatorami są wszyscy wspólnicy. W tym wypadku zakaz konkurencji obejmuje wszystkich i praktycznie nic się nie zmienia. Wspólnicy mogą jednak powołać na likwidatorów tylko niektórych spośród siebie, jak również osoby trzecie. W tym wypadku wspólnicy niebędący likwidatorami są zwolnieni z przestrzegania zakazu konkurencji. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że z jednej strony likwidatorzy mogą uzyskać zgodę wspólników na prowadzenie działalności konkurencyjnej (ale nie na działanie sprzeczne z interesami spółki), z drugiej zaś zakaz ten może zostać rozciągnięty w umowie spółki na wspólników niebędących likwidatorami.
Sankcje za naruszenie zakazu konkurencji
Naruszenie zakazu konkurencji może rodzić konsekwencje przewidziane w art. 57 k.s.h., który stanowi, że każdy ze wspólników ma prawo żądać od wspólnika naruszającego zakaz konkurencji wydania spółce korzyści, jakie osiągnął ten wspólnik, lub naprawienia wyrządzonej szkody.
Z powództwem może wystąpić każdy wspólnik, który nie narusza zakazu konkurencji. Autorzy wydają się być zgodni co do tego, że chociaż w treści art. 57 k.s.h. wspomina się o „każdym ze wspólników”, to w razie naruszenia zakazu konkurencji po stronie powodowej może wystąpić jeden wspólnik nienaruszający zakazu konkurencji, grupa takich wspólników, wspólnik bądź wspólnicy łącznie ze spółką czy też sama spółka.
W razie naruszenia przez wspólnika zakazu konkurencji pozostałym wspólnikom oraz spółce przysługuje:
1) roszczenie o wydanie spółce korzyści osiągniętych przez wspólnika naruszającego zakaz,
2) odszkodowanie za szkodę wyrządzoną spółce złamaniem zakazu konkurencji.
Odszkodowanie obejmuje zarówno możliwość dochodzenia pokrycia straty, którą spółka poniosła (rzeczywistego uszczerbku), jak i utraconych przez nią korzyści, które mogłaby osiągnąć, gdyby jej szkody nie wyrządzono. Możliwe jest łączne dochodzenie wydania korzyści i naprawienia szkody - jednak wydanie korzyści wpłynie na zmniejszenie odszkodowania.
Powyższe roszczenia przedawniają się z upływem 6 miesięcy od dnia, gdy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem trzech lat. Sześciomiesięczny termin przedawnienia liczy się od dnia, gdy o naruszeniu zakazu konkurencji dowiedział się ostatni z pozostałych wspólników. Termin trzyletni liczy się od dnia, w którym doszło do naruszenia zakazu konkurencji.
Naruszenie zakazu konkurencji może mieć również inne konsekwencje. W skrajnych przypadkach może prowadzić do rozwiązania spółki bądź wyłączenia wspólnika ze spółki przez sąd na wniosek pozostałych wspólników (art. 57 § 3 k.s.h. stanowi wprost, że jego wcześniejsze postanowienia nie ograniczają uprawnień wspólników wynikających z art. 63 k.s.h.).
Warto zapamiętać:
Czynności dokonane przez pozwanego wspólnika naruszające zakaz konkurencji wynikający z przepisów k.s.h. są ważne. Spółka nie może zgłosić roszczenia wobec kontrahenta takiego wspólnika. Jeżeli jednak osoba ta wie o tym, to w pewnych sytuacjach może ponosić odpowiedzialność na podstawie innych przepisów np. ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Agata Budzyńska
Podstawa prawna:
• ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),
• ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 z późn.zm.),
• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 64, poz. 93 z późn.zm.).
|
|
1 Podmiotowy zakres tego zakazu obejmuje spółki osobowe prawa handlowego.