Co do zasady obrót ogółem praw i obowiązków wspólnika dopuszczalny jest w spółkach kapitałowych, tj. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej. Kwestia ta w spółkach osobowych kształtuje się jednak nieco odmiennie z uwagi na szczególny charakter tych spółek handlowych.
Jak stanowi art. 10 par. 1 kodeksu spółek handlowych, ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może zostać przeniesiony na inną osobę jedynie wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki. Umowa musi przewidywać wprost możliwość dokonania takiej czynności, w przeciwnym bowiem razie jest ona niedopuszczalna.
Istotne jest również to, że posługując się w cytowanym przepisie terminem ogół praw i obowiązków ustawodawca wyłączył możliwość zbycia niektórych tylko praw lub obowiązków wspólnika. Wynika to z istoty spółki osobowej, w której ze względu na znaczenie substraktu osobowego, prawa i obowiązki są skorelowane ze wspólnikiem.
Odnosząc się zaś do pojęcia ogółu praw i obowiązków wspólnika, wskazać należy, iż wchodzą tu w grę wszelkie przysługujące mu prawa oraz wszystkie ciążące na nim, jako wspólniku, obowiązki. Do praw wspólnika zaliczyć można prawo do udziału w zyskach i prawo do reprezentacji. Z kolei obowiązkiem wspólnika jest udział w stratach, powstrzymywanie się od działalności sprzecznej z interesami spółki.
W myśl art. 10 par. 2 k.p.c., poza wymogiem uregulowania dopuszczalności zmiany wspólnika spółki osobowej w umowie spółki, wymagane jest uzyskanie na to pisemnej zgody pozostałych wspólników. Umowa może odmienne uregulować tę kwestię, przyznając uprawnienie do wyrażenia zgody na zmianę wspólnika tylko niektórym wspólnikom. Co więcej w umowie postanowić można, iż zgoda na zbycie praw i obowiązków wspólnika na rzecz osoby trzeciej dopuszczalna jest także przed lub po dokonaniu tej czynności.
Zgodnie z art. 10 par. 3 k.p.c., wspólnik występujący ponosi wraz ze wspólnikiem przystępującym do spółki solidarną odpowiedzialność za zobowiązania, obejmującą zobowiązania dotychczasowego wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce, jak i zobowiązania spółki. Odpowiedzialność wspólników ma przy tym charakter osobisty i nieograniczony, jeśli chodzi o zobowiązania spółki, natomiast odpowiedzialność za zobowiązania występującego wspólnika ogranicza się do wysokości zobowiązań istniejących w dacie jego ustąpienia ze spółki.
JAROSŁAW CHAŁAS
radca prawny i partner zarządzający w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy