W związku z uchwaleniem Dyrektywy 2006/68/WE, która zmieniła Drugą Dyrektywę Kapitałową, Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego podjęła decyzję o przygotowaniu projektu nowelizacji kodeksu spółek handlowych, który ułatwia przeprowadzanie obniżenia kapitału zakładowego w spółce akcyjnej związanego ze zwrotem części wkładów na rzecz akcjonariuszy. Istota problemu polega na tym, że obniżenie kwoty kapitału zakładowego powiązane ze zwrotem części wkładów wniesionych na pokrycie kapitału zakładowego stanowi ryzyko pogorszenia sytuację wierzycieli spółki. Ustawodawca europejski przyznaje w związku z tym wierzycielom prawo żądania od spółki zabezpieczenia przysługujących im wobec spółki niewymagalnych roszczeń. Udzielenie przez spółkę zabezpieczenia na rzecz wierzycieli jest warunkiem dojścia do skutku obniżenia kapitału zakładowego w trybie zwykłym. Dyrektywa 2006/68/WE zmierza do ułatwienia spółkom przeprowadzania obniżenia kapitału zakładowego przez ograniczenie prawa wierzycieli żądania zabezpieczenia.
Ochrona wierzycieli
W celu zapobieżenia przypadkom przedłużania procedury obniżenia kapitału zakładowego w następstwie bezpodstawnych żądań wierzycieli o udzielenie zabezpieczenia Dyrektywa 2006/68/WE wprowadziła zasadę, stosownie do której państwa członkowskie powinny zapewnić wierzycielom co najmniej prawo zwrócenia się do stosownego organu administracyjnego bądź sądowego o ustanowienie zabezpieczenia w związku z obniżeniem kapitału, pod warunkiem uprawdopodobnienia przez wierzycieli, że z powodu obniżenia kapitału zakładowego zaspokojenie ich roszczeń jest zagrożone oraz że nie uzyskali oni wystarczających zabezpieczeń od spółki. Ciężar udowodnienia okoliczności uzasadniających udzielenie zabezpieczenia spoczywa zatem na wierzycielach. W poprzednim stanie prawnym dopuszczalność wprowadzenia takiego rozwiązania do prawa krajowego była dyskusyjna. Przyjmowano bowiem, że to spółka powinna wykazać istnienie przesłanek uzasadniających odmowę udzielenia zabezpieczenia, a nie wierzyciel. Zasadą było prawo uzyskania zabezpieczenia, a wyjątkiem sytuacja, w której wierzyciel był tego prawa pozbawiony.
Udzielenie zabezpieczenia
Kodeks spółek handlowych nie wprowadza żadnych ograniczeń dla żądania zabezpieczenia. Wierzyciele, którzy zgłosili sprzeciw w terminie trzech miesięcy od daty ogłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego, powinni być przez spółkę zaspokojeni (roszczenia wymagalne) lub zabezpieczeni (roszczenia niewymagalne). Zaspokojenie i zabezpieczenie wierzycieli stanowi warunek obniżenia kapitału zakładowego (art. 458 par. 2 pkt 4 k.s.h.). Zabezpieczenie następuje przez złożenie odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego. Z ważnych powodów zabezpieczenie może nastąpić także w inny sposób (art. 364 kodeksu cywilnego). W tym stanie rzeczy spółka może odmówić udzielenia zabezpieczenia wyłącznie z powołaniem się na zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez wierzyciela (art. 5 k.c.).
Projektowana zmiana dotyczy art. 456 i 458 par. 2 pkt 4 k.s.h. Proponuje się, aby zarząd miał obowiązek niezwłocznie ogłosić fakt podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego, wzywając wierzycieli do zgłoszenia roszczeń wobec spółki w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Następnie spółka byłaby zobowiązana zaspokoić roszczenia wymagalne, zgłoszone przez wierzycieli w terminie. Wierzyciele będą mogli ponadto żądać zabezpieczenia roszczeń niewymagalnych, powstałych przed dniem ogłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego i zgłoszonych w terminie, jeżeli uprawdopodobnią, że obniżenie kapitału zakładowego zagraża zaspokojeniu tych roszczeń oraz że nie otrzymali od spółki zabezpieczenia przez złożenie stosownej sumy pieniężnej do depozytu sądowego. Jednakże z ważnych powodów zabezpieczenie może nastąpić w inny sposób. Roszczenia przysługujące akcjonariuszom z tytułu obniżenia kapitału zakładowego mogą być zaspokojone przez spółkę najwcześniej po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wpisu obniżenia kapitału zakładowego do rejestru.
Nie dla wszystkich roszczeń
Podstawowa zmiana polega zatem na tym, że ochrona wierzycieli będzie po zmianie k.s.h. uwzględniać zindywidualizowaną sytuację spółki i wierzyciela. Prawo żądania zabezpieczenia powstaje bowiem tylko wtedy, jeżeli kumulatywnie będą spełnione przesłanki: zagrożenie zaspokojenia roszczenia wierzyciela wobec spółki wskutek obniżenia kapitału i brak stosownych zabezpieczeń tego roszczenia. Wierzyciel nie ma zatem podstaw żądać zabezpieczenia, jeżeli stan majątkowy spółki po obniżeniu kapitału zakładowego nie stwarza dla niego zagrożenia. Podobnie zła sytuacja majątkowa spółki pozostaje bez znaczenia, jeżeli wierzyciel dysponuje stosownym zabezpieczeniem swojej wierzytelności. Za odpowiednie zabezpieczenie uznaje się takie, które pokrywa pełną kwotę wierzytelności (w tym odsetki oraz koszty uboczne) i dostatecznie skutecznie chroni wierzyciela. Jest nim zarówno zabezpieczenie rzeczowe (hipoteka na nieruchomości spółki, zastaw rejestrowy na majątku ruchomym), jak i osobiste (gwarancja bankowa, poręczenie wystarczająco wypłacalnego podmiotu). W nowym stanie prawnym nie ulegnie zmianie status roszczeń spornych. Spółka powinna zabezpieczyć tego rodzaju roszczenia (zarówno wymagalne, jak i niewymagalne) na podobnych zasadach jak niewymagalne roszczenia bezsporne, chyba że zarząd uzna je za całkowicie pozbawione podstaw. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 456 par. 2 k.s.h., proponuje się, aby obowiązek zabezpieczenia dotyczył wyłącznie roszczeń powstałych przed dniem ogłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego. Odpowiada to art. 32 ust. 1 akapit 1 II Dyrektywy. Ograniczenie to, nieznane do tej pory kodeksowi spółek handlowych, jest podyktowane interesem spółki. W założeniu uchwała o obniżeniu jest podejmowana ze świadomością skali zabezpieczeń, do których udzielenia będzie potencjalnie zobowiązana spółka. Okoliczność tę trudno jednak ocenić, jeżeli spółka ma zabezpieczyć także te roszczenia, które powstaną w okresie trzech miesięcy od daty ogłoszenia o obniżeniu kapitału. Zaproponowane rozwiązanie nie narusza interesów wierzycieli. Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego jest ogłaszana, wierzyciele zyskują zatem informację o planowanej operacji i mogą odstąpić od transakcji ze spółką, jeżeli uznają, że obniżenie zagraża ich interesom.
Wobec zmiany charakteru uprawnień wierzycieli, tj. zindywidualizowania ich ochrony, powstaje pytanie, czy wprowadzenie do art. 456 k.s.h. przesłanek natury ocennej nie spowoduje nadmiernego osłabienia sytuacji wierzycieli. Obawy takie należy uznać za nieuzasadnione. Postępowanie o rejestrację obniżenia kapitału zakładowego, postępowanie naprawcze, względnie postępowanie z powództwa o udzielenie zabezpieczenia umożliwiają sądową weryfikację zasadności roszczeń wierzycieli oraz ich wyegzekwowanie. Należy ponadto zwrócić uwagę, że roszczenia przysługujące akcjonariuszom z tytułu obniżenia kapitału zakładowego mogą być zaspokojone najwcześniej po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wpisu obniżenia do rejestru (art. 456 par. 2 k.s.h., po zmianach - par. 3). W tym czasie wierzyciele mają szansę na podjęcie wskazanych wyżej działań, zapobiegających bezprawnemu obniżeniu.
prof. dr hab. MICHAŁ ROMANOWSKI
Kancelaria Romanowski i Wspólnicy, przewodniczący Zespołu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego ds. zmian w prawie spółek
gp@infor.pl
Współautorem zmian w k.s.h. jest dr Adam Opalski - członek zespołu KKPC ds. zmian w prawie spółek