Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przygotowała projekt nowelizacji kodeksu spółek handlowych dotyczący daleko idących ułatwień dla spółek akcyjnych przy nabywaniu akcji własnych. Liberalizacja stała się możliwa dzięki dyrektywie 2006/68/WE, która zmieniła Drugą Dyrektywę Kapitałową. Przed zmianą art. 19 ust. 1 Drugiej Dyrektywy zezwalał na nabywanie przez spółkę własnych akcji na podstawie upoważnienia walnego zgromadzenia udzielanego na okres nie dłuższy niż 18 miesięcy. Ponadto wartość nominalna nabywanych akcji własnych (włączając w to uprzednio nabyte akcje własne oraz akcje spółki nabyte przez osoby trzecie, działające we własnym imieniu, ale na rachunek spółki) nie mogła przekraczać 10 proc. kwoty kapitału zakładowego.
Na czym polegają zmiany
W celu przystosowania zasad nabywania akcji własnych do wymogów współczesnego rynku proponuje się nowelizację art. 362 par. 1 pkt 8 k.s.h., który stanowiłby, że dopuszczalne jest nabycie przez spółkę własnych akcji na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie. Upoważnienie takie powinno określać warunki nabycia, w tym maksymalną liczbę akcji do nabycia, okres upoważnienia, który nie może przekraczać pięciu lat, oraz maksymalną i minimalną wysokość zapłaty za nabywane akcje, jeżeli nabycie następuje odpłatnie. Ponadto proponuje się nowelizację art. 362 par. 2 pkt 2 k.s.h. podwyższającą próg określający łączną wartość nominalną nabywanych akcji własnych do 20 proc. kapitału zakładowego spółki. Zmiany w stosunku do dotychczasowego art. 362 par. 1 pkt 8 przejawiają się w:
- zniesieniu ograniczenia podmiotowego - dotychczas przepis ten przewidywał nabywanie własnych akcji wyłącznie przez instytucje finansowe;
- wydłużeniu okresu upoważnienia udzielanego przez walne zgromadzenie z jednego roku do pięciu lat;
- zniesieniu celu nabycia - projektowana zmiana dopuszcza każdy cel określony przez walne zgromadzenie (walne zgromadzenie może przy tym nawet upoważnić zarząd do określania celu nabycia);
- podwyższeniu maksymalnego progu nabycia własnych akcji z 5 proc. do 20 proc. kapitału zakładowego spółki.
Podobnie jak miało to miejsce dotychczas, także w świetle nowego brzmienia art. 362 par. 2 pkt 2 k.s.h. nabycie akcji pod jednym tytułem wpływa na zdolność nabycia pod innym tytułem. Przykładowo, jeżeli spółka nabyła 8 proc. akcji w celu zaoferowania ich pracownikom, ma prawo nabyć dalsze 2 proc. w celu zapobieżenia zagrażającej jej szkodzie i 12 proc., działając na podstawie upoważnienia walnego zgromadzenia (zakładając, że upoważnienie walnego zgromadzenia wykorzystuje maksymalny limit 20 proc.). Proponuje się przy tym ustanowienie jednego progu maksymalnego w wysokości 20 proc. i odejście od dotychczasowego progu 10 proc. Z punktu widzenia progu maksymalnego nie jest bowiem istotny tytuł nabycia akcji własnych wskazany w komentowanym przepisie, ale łączny stan posiadania akcji własnych przez spółkę.
Obowiązki informacyjne
W celu ochrony interesów akcjonariuszy, proponuje się także wprowadzenie w art. 363 par. 1 k.s.h. obowiązku, aby zarząd informował najbliższe walne zgromadzenie o przyczynach lub celu nabycia własnych akcji, liczbie i wartości nominalnej tych akcji, ich udziale w kapitale zakładowym, jak również o wartości świadczenia spełnionego w zamian za nabyte akcje. Zmiana polega zatem na nieznacznym rozszerzeniu obowiązków informacyjnych w związku z nabyciem przez spółkę własnych akcji na podstawie upoważnienia walnego zgromadzenia (zmieniony art. 363 par. 1 k.s.h.). W ten sposób zarząd składałby akcjonariuszom bieżące raporty ze sposobu korzystania z udzielonego upoważnienia, niezależnie od rocznego sprawozdania, który przewiduje art. 363 par. 2 k.s.h. Rozszerzenie obowiązków sprawozdawczych, zaproponowane w art. 363 par. 1 k.s.h., ma znaczenie przede wszystkim w spółkach niepublicznych. Spółki publiczne są bowiem zobowiązane ujawniać informacje o nabyciu własnych akcji w raportach bieżących. Nie ma jednak uzasadnienia, aby w tym przypadku różnicować standardy informacyjne związane z nabywaniem własnych akcji w zależności od tego, czy spółka jest spółką niepubliczną czy publiczną.
Osobna pozycja w bilansie
Bez zmiany pozostaje zasada, że nabycie akcji własnych może dotyczyć tylko akcji w pełni pokrytych i może zostać sfinansowane wyłącznie kosztem nadwyżki bilansowej, którą spółka może przeznaczyć na wypłatę dywidendy. Proponuje się natomiast nowelizację art. 363 par. 6 k.s.h., który stanowiłby, że akcje własne należy umieścić w bilansie w osobnej pozycji kapitału własnego w wartości ujemnej i równocześnie zmniejszyć kapitał rezerwowy na akcje własne utworzony zgodnie z art. 362 par. 2 pkt 3 k.s.h., odpowiednio zwiększając kapitał bądź kapitały, z których został on utworzony. W konsekwencji spółki uzyskają możliwość wypłaty wyższych kwot dywidendy, jeżeli równocześnie nabywają własne akcje, co nie doprowadzi do uszczuplenia kapitału zakładowego ani innych funduszy chronionych przed podziałem na rzecz akcjonariuszy. Obecnie nabycie własnych akcji prowadzi do podwójnego ograniczenia wypłat na rzecz akcjonariuszy. Raz w następstwie uwzględniania własnych akcji dla potrzeb obliczania dopuszczalnej kwoty dywidendy (i innych wypłat). Drugi raz przez związanie środków z kapitału rezerwowego, które trafiły na kapitał zapasowy.
Istota proponowanej zmiany zmierza do doprowadzenia, aby art. 362 par. 1 pkt 8 k.s.h. stał się uniwersalną podstawą nabywania przez ogół spółek własnych akcji. Pozwoli to w pełni wykorzystać upoważnienie wynikające ze zliberalizowanego art. 19 ust. 1 Drugiej Dyrektywy i nie ograniczy jednocześnie swobody działania instytucji finansowych. Będą one mogły nadal korzystać z tego przepisu. Trzeba zaznaczyć, że wymaganie, aby łączna wartość nominalna akcji nabytych na podstawie art. 362 par. 1 pkt 8 k.s.h. nie przekraczała 5 proc. kapitału zakładowego, jest obecnie sprzeczne ze znowelizowanym art. 19 ust. 1 lit. i) Drugiej Dyrektywy. Przepis ten nakazuje, by wspomniany limit był nie niższy niż 10 proc. kapitału zakładowego, nie ustanawiając jednocześnie górnego limitu. Liberalizacja jest zatem podwójna. Po pierwsze, ustawodawca europejski zniósł maksymalny limit, do wysokości którego państwa członkowskie mogą zezwalać spółkom na nabywanie własnych akcji, a po drugie ustanowił minimalny limit, do wysokości którego państwa członkowie powinny zezwalać w krajowych prawach spółek na nabywanie akcji własnych. Mimo faktu, że obecnie Druga Dyrektywa nie określa maksymalnych progów nabywania własnych akcji, Komisja Kodyfikacyjna zdecydowała się wprowadzić maksymalny pułap 20 proc., kierując się tym że, i tak stanowi to podwyższenie limitu z 5 proc. do 20 proc. oraz że nieograniczone procentowo upoważnienie mogłoby wpływać niekorzystnie na stosunki korporacyjne w spółkach.
SKUTKI OGRANICZEŃ
Ograniczenia w nabywaniu przez spółkę własnych akcji prowadzą do:
- utrudnień w likwidowaniu bieżących nadwyżek pieniężnych spółek w sytuacji, gdy nabywanie własnych akcji jest jednym ze sposobów likwidowania nadwyżek finansowych przez spółkę;
- utrudnień we wdrażaniu programów motywacyjnych dla osób kluczowych dla działalności spółek (opcje menedżerskie). Programy opcyjne nabierają coraz większego znaczenia w praktyce polskich spółek jako dodatkowy instrument wynagradzania i wiązania kluczowych menedżerów ze spółką;
- ograniczania możliwości reagowania przez spółki na zmieniającą się sytuację na rynku kapitałowym wpływającą na cenę ich akcji. W razie zaburzenia równowagi między popytem i podażą, spółki dzięki nabywaniu własnych akcji mogą przyczyniać się do stabilizacji kursu giełdowego akcji w okresie nierównowagi, zapobiegając lub ograniczając w ten sposób nieuzasadnione ekonomiczną sytuacją finansową spółki wahania kursów akcji o charakterze spekulacyjnym.
prof. dr hab. MICHAŁ ROMANOWSKI
z Kancelarii Romanowski i Wspólnicy, przewodniczący zespołu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego ds. zmian w prawie spółek
gp@infor.pl
Współautorem zmian k.s.h. jest dr Adam Opalski,
członek zespołu KKPC ds. zmian w prawie spółek