Zakres czynności prawnej mającej za przedmiot przedsiębiorstwo
W myśl art. 551 kodeksu cywilnego przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności (nie jest to katalog zamknięty):
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym jest zatem pewien zorganizowany zespół dóbr materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych. Tak rozumiane przedsiębiorstwo może stanowić zakład lub oddział większego przedsiębiorstwa. Z tego względu oddziały lub zakłady (części większej całości gospodarczej), jeśli tylko są dostatecznie wyodrębnione i odpowiednio zorganizowane, stanowią przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c. (tak wyrok SN z 8 kwietnia 2003 r., sygn. akt IV CKN 51/01).
Stosownie do art. 552 k.c. czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje zasadniczo wszystko, co wchodzi w skład tego przedsiębiorstwa, a więc wszystkie składniki majątkowe w rozumieniu art. 551 k.c. Powyższy skutek strony mogą jednak wyłączyć w treści czynności prawnej mającej za przedmiot przedsiębiorstwo, co oznacza, że czynnością taką może być objęta tylko część składników przedsiębiorstwa. Granicą woli stron w tym zakresie jest jedynie wymóg, aby zbywany zespół składników stanowił niezbędne minimum, bez którego konkretne przedsiębiorstwo nie mogłoby realizować swoich zadań gospodarczych (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 stycznia 2006 r., sygn. akt I ACa 2135/05).
Przedsiębiorstwo jako przedmiot aportu
Kodeks spółek handlowych nie określa, co może być przedmiotem wkładu niepieniężnego w spółce kapitałowej. Przepisy określają jedynie, co nie może być przedmiotem wkładu (prawa niezbywalne, świadczenie pracy lub usług). W doktrynie i orzecznictwie określono jednak pewne cechy charakterystyczne, które powinien posiadać wkład niepieniężny. Przede wszystkim przedmiotem aportu mogą być jedynie wymierne wartości majątkowe, które mogą zostać przeniesione na rzecz spółki (realność pokrycia wkładu). Ponadto aport musi istnieć w chwili rejestracji (kryterium aktualności), a ryzyko jego wycofania musi być minimalne. Jako podstawowe kryteria zdolności aportowej rzeczy wskazuje się: zdolność do podjęcia i prowadzenia z ich wykorzystaniem działalności gospodarczej przez spółkę oraz zabezpieczenie za ich pomocą pokrycia długów spółki.
Przedsiębiorstwo spółki cywilnej (w rozumieniu art. 551 k.c.) jest samodzielnym przedmiotem obrotu i może zostać wniesione w formie aportu do spółki z o.o. Co istotne, przedsiębiorstwo to nie musi wyczerpywać całego majątku wspólników spółki cywilnej. Innymi słowy, dopuszczalna jest sytuacja, w której przedsiębiorstwo spółki cywilnej zostanie wniesione jako aport do spółki z o.o., natomiast po stronie wspólników spółki cywilnej nadal pozostanie pewien majątek, który nie zostanie wniesiony do spółki kapitałowej. Skuteczne wniesienie przedsiębiorstwa spółki cywilnej jako aportu do spółki z o.o. nie zawsze będzie więc prowadziło do rozwiązania tej spółki cywilnej.
W myśl art. 158 k.s.h., jeżeli wkładem do spółki z o.o. w celu pokrycia udziału ma być w całości albo w części wkład niepieniężny (aport), umowa spółki powinna szczegółowo określać przedmiot tego wkładu oraz osobę wspólnika wnoszącego aport, jak również liczbę i wartość nominalną objętych w zamian udziałów. Jednocześnie jednak w orzecznictwie wskazuje się, iż dla oceny, że doszło do wniesienia przedsiębiorstwa jako aportu do spółki z o.o., nie jest konieczne ani decydujące stwierdzenie w umowie spółki, że przedmiot aportu wyczerpuje wszystkie składniki przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. Określenie to może w przypadku przedsiębiorstwa polegać na ogólnym stwierdzeniu, że przedmiotem aportu jest przedsiębiorstwo, albo na wyliczeniu wnoszonych składników w sposób bezpośredni lub przez odwołanie się do innych dokumentów, takich jak bilans czy specyfikacja aportu (tak wyrok SN z 8 kwietnia 2003 r., sygn. akt IV CKN 51/01).
Współwłasność łączna udziałów w spółce z o.o.
Z treści art. 184 k. s. h. wynika wprost, że udział lub udziały w spółce z o.o. mogą być przedmiotem współwłasności (w takim przypadku należy mówić o „wspólności udziałów” jako o wspólności określonego prawa).
Wspólność udziałów w spółce z o.o. może powstać wskutek różnych zdarzeń (np. spadkobrania), w tym także w związku ze wspólnym objęciem udziałów przez dotychczasowych lub nowych wspólników. Do wspólności praw stosuje się w drodze analogii przepisy o współwłasności rzeczy. W praktyce funkcjonują dwa rodzaje współwłasności: współwłasność w częściach ułamkowych oraz współwłasność łączna. Nie ulega wątpliwości, że wspólność udziałów w spółce z o.o. może być wspólnością w częściach ułamkowych. W orzecznictwie wskazuje się jednak, że skoro przepisy nie stanowią, że wspólność udziałów w spółce z o.o. może mieć tylko charakter wspólności ułamkowej, to nie sposób przyjąć, że wykluczona jest wspólność udziałów o treści odpowiadającej współwłasności łącznej (tak uchwała SN z 22 maja 1996 r., sygn. akt III CZP 49/96).
Zgodnie z art. 184 k. s. h. współwłaściciele udziału lub udziałów wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a za świadczenia związane z udziałem odpowiadają solidarnie. Jeżeli współwłaściciele nie wskazali wspólnego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być ważnie dokonywane wobec któregokolwiek z nich.
W ocenie SN, wykorzystanie tego przepisu nie tylko do sytuacji, gdy wspólnikami spółki z o.o. są osoby, których udziały są przedmiotem wspólności w częściach ułamkowych, ale także do sytuacji, gdy wspólnicy wnieśli wkład będący ich współwłasnością łączną (np. przedsiębiorstwo spółki cywilnej), nie sprzeciwia się ani istocie, ani celowi spółki z o.o. Dlatego też SN w przywołanej wyżej uchwale za dopuszczalne uznał objęcie udziałów w spółce z o.o. „na zasadzie współwłasności łącznej”, co oznacza wspólność udziałów, do której w drodze analogii znajdują zastosowanie przepisy o współwłasności łącznej.
Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa
Zgodnie z powołanym wyżej art. 552 k.c., w przypadku braku odmiennych uregulowań umownych, należy przyjąć, że wskutek wniesienia przedsiębiorstwa spółki cywilnej jako aportu do spółki z o.o. na tę spółkę z o.o. przechodzą wszelkie zobowiązania i długi związane z dotychczasową działalnością spółki cywilnej. W orzecznictwie przyjmuje się, że w takim przypadku mamy do czynienia z sukcesją generalną (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 28 lipca 2004 r., sygn. akt I Aca 1274/03). Wniesienie przedsiębiorstwa należącego do wspólników spółki cywilnej jako aportu do spółki z o.o. może być zatem traktowane jak zbycie tego przedsiębiorstwa w znaczeniu, o jakim stanowi art. 554 k.c.
W myśl tego przepisu nabywca przedsiębiorstwa (spółka z o.o.) jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą (wspólnikami spółki cywilnej) za ich zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Jedyny wyjątek, który wyłącza odpowiedzialność nabywcy, ma zastosowanie, jeżeli nabywca w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności.
Obowiązujące przepisy ustanawiają zatem domniemanie prawne wzruszalne, że nabywca przedsiębiorstwa wiedział o zobowiązaniach związanych z prowadzeniem nabywanego przedsiębiorstwa (por. wyrok SN z 22 stycznia 2002 r., sygn. akt V CKN 1178/00). Należyta staranność nabywcy wymaga więc, aby przed nabyciem przedsiębiorstwa upewnił się on co do ewentualnego istnienia niezaspokojonych jeszcze - np. na skutek trwania sporu sądowego - roszczeń odszkodowawczych obciążających nabywane przedsiębiorstwo (tak wyrok SN z 9 lutego 1984 r., sygn. akt IV CR 506/83).
Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen - w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności nabywcy nie można bez zgody wierzycieli zbywanego przedsiębiorstwa wyłączyć ani ograniczyć.
Podstawa prawna:
- ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),
- ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.).
Przedsiębiorstwo spółki cywilnej może zostać wniesione przez wspólników tej spółki jako aport do spółki z o.o. Dopuszczalne jest wówczas objęcie przez nich udziałów w spółce z o.o. na zasadach współwłasności łącznej. Wspólnicy spółki cywilnej i spółka z o.o. odpowiadają solidarnie za zobowiązania związane z prowadzeniem powyższego przedsiębiorstwa - według stanu w chwili nabycia, a według cen - w chwili zaspokojenia wierzycieli.
Mikołaj Barczak