W praktyce zdarza się, że wspólnik sp. z o. o. działa na szkodę spółki np. wykorzystuje posiadane na temat spółki informacje do działalności konkurencyjnej, łamie postanowienia umowy spółki, nie wypełnia nałożonych na niego obowiązków, nie interesuje się sprawami spółki. Wtedy zastosowanie mogą mieć odpowiednie przepisy kodeksu spółek handlowych (k.s.h.), a mianowicie art. 266-269, dotyczące instytucji wyłączenia wspólnika.
Sąd może wyłączyć ze spółki wspólnika na żądanie wszystkich pozostałych wspólników. Muszą oni jednak posiadać udziały, które stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego. Niezbędne jest także zaistnienie niedookreślonej przesłanki w postaci ważnych przyczyn wyłączenia, przy czym określenie to w zależności od konkretnego stanu faktycznego może być rozumiane i interpretowane w różny sposób. Dodać należy, że w zakres pojęcia - ważnych przyczyn wyłączenia - wchodzić będą zarówno okoliczności zawinione, jak i niezawinione przez wspólnika.
Umowa spółki może przyznać prawo wystąpienia z powództwem także mniejszej liczbie wspólników (art. 266 par. 2 k.s.h.). Ale także w tym przypadku ich udziały muszą stanowić więcej niż połowę kapitału zakładowego. Pozwanymi są wówczas wszyscy pozostali wspólnicy, którzy nie wystąpili z pozwem.
Zgodnie z brzmieniem art. 266 par. 3 k.s.h., udziały wspólnika, który został wyłączony, muszą zostać odkupione - przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Cenę przejęcia ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości udziałów w dniu doręczenia pozwanym pozwu.
Pozew o wyłączenie wspólnika należy wnieść do właściwego sądu gospodarczego. Sąd z ważnych powodów, w celu zabezpieczenia powództwa, może zawiesić wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce.
Zabezpieczenie takie polegać może na czasowym pozbawieniu wspólnika jego uprawnień korporacyjnych, tj. między innymi prawa do uczestnictwa w pracach organów spółki, prawa do głosowania, zaskarżania uchwał organów spółki oraz do wykonywania indywidualnej kontroli spraw spółki. Sąd w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia może ograniczyć tylko niektóre uprawnienia wspólnika. Jeśli brak jest wyraźnego ograniczenia w tym zakresie, należy przyjąć, że zawieszenie wspólnika dotyczy wszystkich jego uprawnień korporacyjnych. Oznacza to, iż w zakresie, którego zabezpieczenie dotyczy, uznaje się, że zawieszony wspólnik nie istnieje. Co więcej, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 marca 2002 r. (III CKN 1238/99), podjęte bez jego udziału uchwały pozostają ważne i prawnie skuteczne, choćby nawet zabezpieczone w ten sposób powództwo o wyłączenie wspólnika zostało ostatecznie oddalone. Wspólnikowi temu w takiej sytuacji przysługiwać będzie ewentualnie roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 746 par. 1 k.p.c.
Należy przyjąć, że spór o wyłączenie wspólnika jest sporem o prawa majątkowe. Jak uważa W. Czajkowska (Pr. Spółek 1999/10/21 t. 2), przemawia za tym także argument, iż istotą instytucji wyłączenia wspólnika jest zawarcie umowy sprzedaży udziałów, w której oświadczenie sprzedawcy zastępowane jest orzeczeniem sądu.
Pozew o wyłączenie wspólnika jest więc żądaniem ukształtowania stosunku prawnego, którego przedmiotem jest prawo majątkowe w postaci udziałów jako całości.
Stanowisko to potwierdzone zostało dodatkowo w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2007 r. (III CZP 56/07), z której tezy wynika jednoznacznie, że sprawa o wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest sprawą o prawa majątkowe.
Sąd, który orzeka o wyłączeniu wspólnika, wyznacza termin, w ciągu którego wyłączonemu wspólnikowi ma być zapłacona cena przejęcia wraz z odsetkami, licząc od dnia doręczenia pozwu. Orzeczenie o wyłączeniu staje się bezskuteczne, jeżeli kwota nie zostanie zapłacona albo złożona do depozytu sądowego w wyznaczonym przez sąd terminie (art. 267 par. 1 k.s.h.). Jest to więc warunek konieczny dla skutków prawnych orzeczenia o wyłączeniu wspólnika.
JAROSŁAW CHAŁAS
radca prawny i partner zarządzający w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy