Pracodawca, wykonując ustawowy obowiązek dbania o zdrowie pracowników przez zapewnienie im bezpiecznych warunków pracy, musi pamiętać, że przede wszystkim spoczywa na nim obowiązek zapewnienia prawidłowego funkcjonowania zakładu pracy. W tym celu może zarówno starać się zapobiegać absencjom pracowników, jak i kontrolować sposób wykorzystywania przez nich zwolnień lekarskich.
Szczepienia ochronne
Okres jesienny to sezon częstych przeziębień i zachorowań na grypę. W celu obniżenia ryzyka zachorowań na tę chorobę i zapewnienia prawidłowego funkcjonowania zakładu wielu pracodawców decyduje się na finansowanie pracownikom szczepień przeciwko grypie. Jak wynika z Pisma Podsekretarza Stanu Ministerstwa Finansów z 15 grudnia 2009 r., sfinansowanie takiej szczepionki pracownikowi stanowi jego przychód, gdyż nie jest ona wymieniona w treści rozporządzenia jako obowiązkowa dla pracodawcy. Pracodawca nie może jednak zmusić pracownika do przyjęcia szczepionki przeciwko grypie, chyba że wynika to z wewnętrznych przepisów obowiązujących u danego pracodawcy (DD3/0602/75/KDJ/09/BMI9-15711), np. gdy zakładem pracy jest szpital.
Ponadto przepisy Kodeksu pracy nakładają na pracodawcę obowiązek chronienia zdrowia i życia pracowników przez zagwarantowanie im odpowiednich warunków pracy. Potwierdzają to liczne orzeczenia Sądu Najwyższego (np. II PK 175/10). Obowiązek ten obejmuje wiele norm i zasad, których przestrzeganie ma ograniczyć niekorzystny wpływ czynników występujących w środowisku pracy na zdrowie i życie pracownika. U osób pracujących narażonych na działanie czynników biologicznych przeprowadza się, po uzyskaniu ich zgody, szczepienia ochronne (rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 listopada 2005 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia wskazane powyżej nie przewiduje jednak szczepień przeciwko grypie.
Pracodawca wobec orzeczonej niezdolności do pracy
Pracownik nie może samodzielnie stwierdzić, że jest chory i z tego powodu nie przyjść do pracy. Dowodem usprawiedliwiającym nieobecność w pracy jest zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy (czyli zwolnienie lekarskie), wystawione zgodnie z przepisami o orzekaniu o czasowej niezdolności do pracy; zwane potocznie L4. Po przeprowadzeniu badania lekarz określa w zaświadczeniu okres, w którym pracownik nie może świadczyć pracy lub wykonywać innych czynności, które mogłyby utrudnić lub opóźnić jego powrót do zdrowia. Pracownik ma obowiązek w ciągu 2 dni poinformować pracodawcę o orzeczonej czasowej niezdolności do pracy, a następnie - nie później niż w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania - dostarczyć pracodawcy zaświadczenie lekarskie. Może je również wysłać pocztą, ważna jest wtedy data nadania listu. Dostarczenie pracodawcy zaświadczenia lekarskiego po 7 dniach powoduje, że od 8. dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego pracodawca obniża wysokość zasiłku o 25%, chyba że niedostarczenie zaświadczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego, np. zdarzeń losowych lub nieobecności innych domowników.
Za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną pracodawca wypłaca najpierw wynagrodzenie chorobowe (za 33 lub 14 dni choroby). Po jego wykorzystaniu pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy (od 34. lub 15. dnia), ale ciężar jego wypłaty spoczywa już na ZUS.
Pracodawca kontroluje chorego
W czasie orzeczonej niezdolności do pracy pracownikom nie wolno wykonywać pracy zarobkowej lub wykorzystywać zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Jeśli zostanie stwierdzona taka sytuacja, pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
W przypadku wątpliwości co do prawidłowości wystawionego zaświadczenia lekarskiego pracodawca i ZUS mogą przeprowadzić kontrolę. Wątpliwości mogą dotyczyć zarówno sposobu wykorzystywania zwolnienia lekarskiego, jak i sposobu jego uzyskania. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, nie uważa się, że pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie od pracy niezgodnie z jego celem, jeżeli wykonywał - nawet będąc obłożnie chorym - czynności niezbędne w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych albo wykonywał je incydentalnie. Jednak wykonywanie działań, które utrudniają powrót do zdrowia lub wpływają wręcz na pogorszenie stanu zdrowia, może zostać zakwalifikowane jako wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem (I UK 140/09; III UK 71/09).
WAŻNE!
W przypadku gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane lub wystawione w wyniku podstępu pracownika (udawał chorobę) - zasiłek chorobowy nie przysługuje.
Przykład
Pracownik otrzymał zwolnienie lekarskie z adnotacją „chory musi leżeć”. Jest osobą samotną. Mimo zakazu lekarza wyszedł z domu po zakupy. Powstaje pytanie, czy takie wyjście będzie niezgodnie z przeznaczeniem zwolnienia lekarskiego oraz jakiego charakteru są dokonywane zakupy. Jeśli pracownik poszedł po artykuły niezbędne do codziennego funkcjonowania (np. jedzenie, leki), nie ma podstaw do kwestionowania zasadności jego działania. Jeśli zaś poszedł do sklepu, w którym trwała wyprzedaż sprzętu RTV, to prawdopodobnie wykorzystał on zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. Jednak taka okoliczność powinna być dokładnie wyjaśniona, ponieważ może się okazać, że ta sytuacja była dla pracownika jedyną okazją do nabycia tańszego artykułu pierwszej potrzeby.
Krystyna Kwapisz
radca prawny
Podstawa prawna:
• art. 207, 229 Kodeksu pracy,
• rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332 ze zm.),
• § 2, 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (DzU nr 60, poz. 281 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 listopada 2005 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach (DzU nr 250, poz. 2113),
• art. 17, 62, 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 4 listopada 2009 r. (II UK 140/09, M.P.Pr. 2010/6/318),
• wyrok SN z 3 marca 2010 r. (III UK 71/09, niepubl.),
• wyrok SN z 27 stycznia 2011 r. (II PK 175/10, niepubl.).