Obawy związane z telepracą mają zazwyczaj swoje źródło w niedostatecznej wiedzy o tej formie zatrudnienia. Wielokrotnie można spotkać się z błędnym poglądem, że telepracownik w ogóle nie jest pracownikiem, a w związku z tym nie przysługuje mu taki zakres ochrony, z jakiego mogą korzystać pracownicy. Pracownicy podnoszą ponadto argumenty dotyczące alienacji społecznej. Zjawisko to rzeczywiście może mieć miejsce przy długotrwałym wykorzystywaniu wyłącznie tej formy zatrudnienia. Jeśli natomiast ma ona charakter przejściowy albo łączy się z pracą świadczoną w tradycyjny sposób, wówczas negatywne efekty nie następują albo są redukowane. W wielu przypadkach telepraca pozwala łączyć role pracownika i rodzica.
W artykule przedstawione zostaną wyjaśnienia w zakresie rzeczywistej sytuacji telepracownika wynikające z obowiązujących przepisów oraz propozycje takiego ukształtowania warunków telepracy, które pozwolą zabezpieczyć interes telepracownika.
Telepracownik jest pracownikiem
Niektórzy nie uznają telepracy za pracowniczą formę zatrudnienia. Wynika to stąd, że na zasadach podobnych do telepracy zawierane są angaże oparte na umowach cywilnoprawnych. Tych dwu podstaw wykonywania pracy nie należy jednak ze sobą utożsamiać. Telepracownik jest pracownikiem w pełnym tego słowa znaczeniu. Przysługują mu takie same prawa jak wszystkim innym pracownikom. Różnica polega jedynie na świadczeniu pracy poza zakładem pracy, przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej. Także przekazywanie wyników pracy pracownika oraz łączność między telepracownikiem i pracodawcą odbywa się za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Powierzenie pracownikowi telepracy może nastąpić przy zawieraniu umowy o pracę albo w trakcie zatrudnienia. Uzgodnienia dotyczące wykonywania pracy w formie telepracy są dodatkowym elementem umowy o pracę. Mogą one zostać wprowadzone do każdej umowy, a więc zarówno umowy na czas nieokreślony, na czas określony, na zastępstwo, na czas wykonywania określonej pracy, a także na okres próbny. Telepracę mogą podjąć zatrudnieni w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy.
Nie istnieją żadne ograniczenia co do kategorii zatrudnionych, wobec których można stosować telepracę. Jedyne ograniczenia wynikają z charakteru danej pracy. Telepraca sprawdza się zwłaszcza w sektorze usług oraz wśród przedstawicieli wolnych zawodów.
Przykład
Irena S. jest zatrudniona na stanowisku związanym z bezpośrednią obsługą klientów w placówce banku. Charakter zatrudnienia przesądza o niedopuszczalności zmiany warunków wykonywania pracy na telepracę. W innej sytuacji jest Marzena Z., do której obowiązków należy informowanie o produktach banku za pośrednictwem infolinii. Po stworzeniu odpowiednich warunków technicznych Marzena Z. może wykonywać te same czynności w domu.
Rodzina i praca
W wielu przypadkach telepraca umożliwia pracownikowi pogodzenie pracy ze sprawami osobistym, w tym w szczególności z życiem rodzinnym. Telepraca nie musi być zjawiskiem stałym, jej wdrożenie może mieć charakter przejściowy. Potrzeby pracownika zmieniają się w czasie. Stosownie do tych potrzeb można dokonywać nowych uzgodnień co do sposobu świadczenia pracy. O ile w danym momencie praca w siedzibie firmy jest najlepszym rozwiązaniem, o tyle po zaistnieniu różnych okoliczności (rozpoczęcie studiów, urodzenie dziecka, choroba członka rodziny) podjęcie pracy w formie telepracy może okazać się najlepszym rozwiązaniem.
Przykład
Pracodawca wdrożył w zakładzie pracy program skierowany do pracownic-matek stanowiący alternatywę dla urlopu wychowawczego. Zainteresowane programem pracownice mogą po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego świadczyć pracę w formie telepracy. W ten sposób pracownice nie tracą kontaktu z pracą zawodową oraz otrzymują wynagrodzenie za pracę. Także pracodawca nie rozstaje się z doświadczonym pracownikiem ani nie ponosi kosztów zatrudnienia i przeszkolenia osoby na zastępstwo.
Brak jest przeciwwskazań do łączenia telepracy z tradycyjną pracą. Pracodawca i pracownik dysponują swobodą w zakresie optymalizacji warunków organizacji procesu pracy. Korzystny dla obu stron może okazać się model, w którym pracownik przez część tygodnia będzie świadczył pracę w siedzibie pracodawcy, a przez część w domu. Inna propozycja może obejmować telepracę połączoną z koniecznością stawiennictwa w zakładzie pracy w określonych odcinkach czasu w celu raportowania, podsumowania wykonanych zadań czy planowania czynności na kolejne okresy.
Prawa telepracownika
Pracownik, który zdecyduje się na telepracę, ma zagwarantowaną możliwość powrotu do pracy na poprzednich warunkach w terminie 3 miesięcy od dnia podjęcia pracy w formie telepracy. Każda ze stron może wystąpić z wiążącym wnioskiem o zaprzestanie wykonywania pracy w formie telepracy i przywrócenie poprzednich warunków jej wykonywania (art. 678 k.p.).
Zakazane są także jakiekolwiek formy dyskryminacji pracowników ze względu na wykonywanie telepracy. Telepracownik nie może być traktowany mniej korzystnie w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych niż inni pracownicy zatrudnieni przy takiej samej lub podobnej pracy, uwzględniając odrębności związane z warunkami wykonywania pracy w formie telepracy (art. 6715 § 1 k.p.). Z paragrafu 2 powyższego przepisu wynika, że zakaz dyskryminacji dotyczy nie tylko podjęcia pracy w formie telepracy, lecz także odmowy podjęcia takiej pracy. Regulacja nawiązuje do zasad równego traktowania w zatrudnieniu i zakazu dyskryminacji wszystkich pracowników (art. 112, 113 i 183a k.p.). Przepisy te są także podstawą do wysuwania ewentualnych roszczeń z tytułu nierównego traktowania i dyskryminacji.
Przykład
Pracodawca zamierza wdrożyć nowe rozwiązania informatyczne w firmie. Na szkolenie z zakresu obsługi nowego programu zostali oddelegowani pracownicy zatrudnieni w siedzibie firmy. O szkoleniu nie zostały zawiadomione telepracownice Agata M. i Marta W. Pracodawca naruszył zakaz dyskryminowania pracowników w zatrudnieniu, przez co naraził się na roszczenia odszkodowawcze.
Mechanizmem chroniącym prawa telepracowników jest także nałożony na pracodawcę obowiązek umożliwiania tym pracownikom, na zasadach przyjętych dla ogółu pracowników, przebywanie na terenie zakładu pracy, kontaktowanie się z innymi pracownikami oraz korzystanie z pomieszczeń i urządzeń pracodawcy, z zakładowych obiektów socjalnych i prowadzonej działalności socjalnej (art. 6716 k.p.).
Anna Czajkowska
radca prawny
Podstawa prawna:
• art. 112, 113, 183a, 675-6717 Kodeksu pracy.