Powyższą zmianę wprowadza przyjęta 5 sierpnia 2011 r. przez Senat nowelizacja ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 71, poz. 609).
Osoby, które w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. pobierały zasiłek macierzyński, zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego lub przebywały na urlopie wychowawczym i jednocześnie prowadziły działalność pozarolniczą lub współpracowały przy prowadzeniu takiej działalności, będą mogły skorzystać z umorzenia niektórych składek, należnych z tytułu prowadzenia tej działalności.
W związku z nieprawidłową, chociaż dosyć powszechną interpretacją przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby te nie zawsze zgłaszały się do ubezpieczeń z tytułu prowadzenia działalności (lub współpracy) i nie opłacały należnych składek z tego tytułu.
Od 1 września 2009 r. ustawodawca wprowadził możliwość umorzenia należności składkowych powstałych w związku z podleganiem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego lub przebywania na urlopie wychowawczym.
Pierwotnie wniosek mógł być złożony w terminie 12 miesięcy liczonych od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 1 września 2009 r. do 1 września 2010 r. Obecna nowelizacja uchyla ten przepis i likwiduje ograniczenie terminu, w którym wniosek może zostać złożony.
Korzyści dla płatnika
Przedsiębiorcze matki zyskują bezterminowo możliwość likwidacji zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek oraz odzyskania części składek prawidłowo wpłaconych na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisów.
Do jednostek terenowych ZUS wpłynęło po terminie 260 wniosków. W wyniku nowelizacji należy spodziewać się, że wpłyną następne, jednak łącznie nie będzie to więcej niż kilkaset wniosków.
W związku z nową możliwością złożenia wniosku o umorzenie składek warto przypomnieć podstawowe zasady abolicji.
W jakiej formie należy złożyć wniosek
Wniosek może być złożony w dowolnej formie spełniającej wymagania określone przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego. ZUS opracował wzór wniosku, ale jego użycie nie jest obligatoryjne. Ma on tylko ułatwić proces wypełniania i składania wniosku o umorzenie. Wzór wniosku jest dostępny w każdej terenowej jednostce organizacyjnej ZUS oraz na stronie internetowej Zakładu http://www.zus.pl/.
We wniosku trzeba określić za kogo, z jakiego tytułu i jakie należności mają być umorzone.
Kto może złożyć wniosek o umorzenie składek
Umorzenie należności z tytułu składek może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby uprawnionej do jego złożenia.
Do kręgu osób uprawnionych, w rozumieniu ustawy, zalicza się:
• płatnika składek, który w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. zgłaszał ubezpieczonego podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności i jednocześnie pobierającego zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego z innego tytułu (art. 3 ustawy zmieniającej ustawę systemową z 24 kwietnia 2009 r.),
• płatnika składek, który w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. zgłaszał ubezpieczonego podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności i jednocześnie przebywającego na urlopie wychowawczym (art. 4 ustawy zmieniającej ustawę systemową z 24 kwietnia 2009 r.),
• osoba, która w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 marca 2001 r. była wspólnikiem spółki cywilnej nie posiadając wpisu do ewidencji działalności gospodarczej (art. 8 ustawy zmieniającej ustawę systemową z 24 kwietnia 2009 r.) i jednocześnie pobierała zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego albo przebywała na urlopie wychowawczym.
Za osobę współpracującą uprawniony do złożenia wniosku jest płatnik składek.
Działalność w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego
Umorzenie dotyczy należności powstałych od stycznia 1999 r. do sierpnia 2009 r. z tytułu prowadzenia działalności lub współpracy, za okresy łączenia działalności z pobieraniem zasiłku macierzyńskiego (lub w wysokości macierzyńskiego).
Umorzeniu podlegają:
• opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, Fundusz Pracy,
• nieopłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, Fundusz Pracy,
• opłacone składki na ubezpieczenie chorobowe,
• odsetki za zwłokę w części odpowiadającej kwocie umorzonych składek,
• opłata prolongacyjna w części odpowiadającej kwocie umorzonych składek.
Umorzeniu nie podlegają opłacone lub nieopłacone:
• należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne,
• koszty egzekucyjne, które powstały w związku z dochodzeniem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy - za okres, za który składki podlegają umorzeniu,
• koszty upomnienia za okres, za który składki podlegają umorzeniu.
Działalność w trakcie przebywania na urlopie wychowawczym
Umorzenie dotyczy należności powstałych od stycznia 1999 r. do sierpnia 2009 r., należnych tytułu działalności lub współpracy przy niej, za okresy łączenia działalności z przebywaniem na urlopie wychowawczym.
Umorzeniu podlegają:
• w przypadku składek opłaconych: pobrane przez ZUS w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. odsetki za zwłokę z tytułu nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe,
• w przypadku składek nieopłaconych:
- składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe,
- odsetki za zwłokę w części odpowiadającej kwocie umorzonych składek,
- opłata prolongacyjna w części odpowiadającej kwocie umorzonych składek.
Dodatkowo od 1 lutego 2011 r. osoby łączące wykonywanie działalności (lub współpracę) z urlopem wychowawczym mają możliwość umorzenia:
• nieopłaconych należności z tytułu składek na Fundusz Pracy,
• opłaconych do 1 lutego 2011 r. odsetek od nieterminowo uregulowanych składek na Fundusz Pracy.
Umorzeniu nie podlegają:
• opłacona opłata prolongacyjna,
• opłacone składki na Fundusz Pracy,
• opłacone należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne,
• nieopłacone należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne,
• koszty egzekucyjne, które powstały w związku z dochodzeniem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy - za okres, za który składki podlegają umorzeniu (opłacone i nieopłacone),
• koszty upomnienia za okres, za który składki podlegają umorzeniu (opłacone i nieopłacone).
Postępowanie wyjaśniające
Po złożeniu wniosku o umorzenie ZUS wszczyna postępowanie wyjaśniające, którego celem jest uzyskanie prawidłowych (zgodnych z ówcześnie obowiązującymi przepisami) zapisów na koncie płatnika i ubezpieczonego. Musi z nich wynikać podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności (lub współpracy) w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego lub przebywania na urlopie wychowawczym oraz kwota należnych z tego tytułu składek. Dokumentacja musi odzwierciedlać prawidłowy schemat podlegania ubezpieczeniom.
Umorzenie prawidłowo zaewidencjonowanych należności to dopiero kolejny etap. Dlatego płatnik wnioskujący o umorzenie musi być przygotowany na konieczność złożenia dokumentacji korygującej za cały okres łączenia działalności z pobieraniem zasiłku macierzyńskiego lub przebywania na urlopie wychowawczym.
Zagrożenie
W przypadku osób, które uzyskają decyzję o umorzeniu opłaconych składek, składki, które zostały już przekazane do OFE, zostaną z funduszu wycofane.
Kwoty, które ZUS ma zewidencjonować na koncie ubezpieczonego w I filarze (wyłącznie w przypadku osób pobierających zasiłek macierzyński), nie będą podlegały podziałowi na część należną do ZUS i do OFE. W przypadku umorzenia składek należnych za osoby przebywające na urlopie wychowawczym składki na koncie ubezpieczonego nie będą ewidencjonowane.
Z danych ZUS wynika, że w wyniku realizacji ustawy abolicyjnej z 2009 r. zdecydowana większość decyzji o umorzeniu należności składkowych (71,76%) dotyczyła należności nieopłaconych. Natomiast spośród umorzonych należności opłaconych większość (66,21%) została zaliczona na poczet zaległych bieżących lub przyszłych składek, a tylko 33,79% podlega zwrotowi. Średnia kwota składek umorzonych na podstawie wniosków złożonych do 1 września 2010 r. to 3808 zł.
Nowelizacja ustawy systemowej dotycząca abolicji dla przedsiębiorczych matek została opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 185 poz. 1095 i weszła w zycie z dniem ogłoszenia, tj. 6 wrzesnia 2011 r.
Podstawa prawna:
• ustawa z 28 lipca 2011 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy - Prawo bankowe oraz ustawę o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw (Dziennik Ustaw Nr 185 pozycja 1095 z 6 września 2011 r.)
Joanna Goliniewska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych