Praca w pewnych obszarach gospodarki ze swej istoty ma charakter sezonowy, co ściśle łączy się z zatrudnianiem pracowników sezonowych. Przepisy prawa pracy nie zawierają definicji ani pracy sezonowej, ani pracownika sezonowego. Przy określaniu tych pojęć niezbędne będzie posługiwanie się ich znaczeniami występującymi w języku ogólnym. Zasadne przy ich interpretacji będzie również sięgnięcie do orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazującego na związek pracy sezonowej z porą roku, w szczególności z panującymi warunkami atmosferycznymi (wyrok SN z 3 kwietnia 1986 r., III URN 20/86).
Świadczenie pracy sezonowej może odbywać się na podstawie tego samego rodzaju umów co wykonywanie pracy stałej. Mogą to więc być umowy pracownicze i umowy cywilnoprawne. Wybór którejkolwiek z nich zależy od uzgodnień dokonanych między stronami. Zawierając jednak umowę cywilnoprawną, pracodawca musi wziąć pod uwagę to, aby nie zawierała ona cech charakterystycznych dla stosunku pracy, w szczególności podległości pracownika względem pracodawcy (praca pod kierownictwem) co do miejsca, czasu, rodzaju i sposobu świadczenia pracy.
Umowy o charakterze pracowniczym
Pracodawca, decydując się na wykonywanie przez pracownika pracy na podstawie umowy o pracę, ponosi większe koszty z tego tytułu, niż gdyby wybrał jedną z wielu umów cywilnoprawnych. W takim przypadku do obowiązków pracodawcy będzie należało m.in. skierowanie pracownika sezonowego na wstępne badania lekarskie i szkolenie bhp, udzielenie przysługującego mu urlopu wypoczynkowego czy zagwarantowanie minimalnego wynagrodzenia za pracę.
WAŻNE!
Zatrudnienie pracownika sezonowego na podstawie umowy o charakterze pracowniczym nakłada na pracodawcę dodatkowe obowiązki socjalne, które nie występują przy umowach cywilnoprawnych.
Pracodawcę może łączyć z pracownikiem sezonowym np. umowa na czas określony. Dla pracodawcy korzystniejsze są krótkie umowy, np. 2-tygodniowe lub miesięczne, które mają tę przewagę nad dłuższymi, że rozwiążą się po upływie okresu, na jaki zostały zawarte bez dodatkowych wymogów. Natomiast umowy zawarte na dłuższe okresy można wypowiedzieć tylko wtedy, gdy umowa została zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy, a strony przewidziały w niej możliwość wcześniejszego jej wypowiedzenia (art. 33 k.p.).
Inną formą zatrudnienia może być umowa na czas wykonania określonej pracy (art. 25 § 1 zd. 1 k.p.). Jej stosowanie jest dopuszczalne w sytuacji, gdy można określić rodzaj pracy do wykonania. Obszarem gospodarki, w którym ten rodzaj umowy może być stosowany, jest m.in. rolnictwo. Termin końcowy takiej umowy można określić przez wskazanie zaistnienia pewnego zdarzenia, np. zakończenia zbiorów owoców z sadu pracodawcy.
WAŻNE!
Ryzykiem pracodawcy, który zawiera umowę o pracę na czas wykonania określonej pracy, jest niemożność jej wypowiedzenia - poza szczególnymi wypadkami, takimi jak zwolnienia grupowe, likwidacja bądź upadłość pracodawcy.
Inną umową, której zawarcie jest możliwe przy wykonywaniu pracy sezonowej, jest umowa z agencją pracy zatrudniającą pracowników tymczasowych i korzystanie przez pracodawcę z pracy pracownika tymczasowego. Ten rodzaj umowy z uwagi na opłaty na rzecz agencji pracy tymczasowej, które musi ponieść pracodawca (np. dodatkowe ubezpieczenie od potencjalnych szkód, jakie może wyrządzić pracownik tymczasowy), jest jednak mało korzystny.
Umowy o charakterze cywilnoprawnym
Analiza przepisów dotyczących zatrudniania pracowników sezonowych pozwala przyjąć, że umowy cywilnoprawne są korzystniejsze dla pracodawcy (ze względów ekonomicznych) niż umowy kodeksowe. Do najczęściej spotykanych umów można zaliczyć umowę-zlecenie oraz umowę o dzieło.
Korzyść ekonomiczna dla pracodawcy ze stosowania tych umów wynika m.in. z tego, że podmiot zatrudniający nie ma prawnego obowiązku np. udzielania urlopu wypoczynkowego czy kierowania na badania lekarskie. Umowę taką co do zasady można też wypowiedzieć w każdym czasie, chyba że odmienne postanowienia znajdą się w tej umowie. Osobom świadczącym pracę na podstawie umów cywilnoprawnych należy jednak zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 304 § 1 k.p.).
Dla pracodawcy ekonomicznie najkorzystniejszą umową cywilnoprawną jest umowa o dzieło. W przypadku jej zawarcia przepisy pozwalają nie opłacać składek na ubezpieczenia społeczne przy założeniu, że zamawiający dzieło nie jest jednocześnie pracodawcą dla wykonawcy dzieła.
Z kolei umowa-zlecenie jest ekonomicznie mniej korzystna dla pracodawcy niż umowa o dzieło. Jest jednak bardziej atrakcyjna niż umowa o pracę.
Tylko w przypadkach wskazanych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (zwanej dalej ustawą systemową) zleceniobiorca nie podlega obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Obowiązek taki nie powstaje, gdy zleceniobiorca:
• jest zatrudniony u innego pracodawcy na podstawie umowy o pracę, a jego wynagrodzenie jest równe co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę,
• posiada status emeryta lub rencisty zatrudnionego u innego pracodawcy na podstawie umowy o pracę,
• świadczy równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą,
• prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą lub jest osobą współpracującą przy prowadzeniu takiej działalności (art. 9 ust. 1a, 4a i 5 ustawy systemowej).
Przy umowie-zleceniu odprowadza się składkę na ubezpieczenie zdrowotne, ale na koszt zleceniobiorcy.
WAŻNE!
Korzystne jest zawieranie umów-zleceń z uczniami i studentami do ukończenia przez nich 26. roku życia, ponieważ osoby te nie podlegają obowiązkowo ani ubezpieczeniom społecznym, ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Zalety i wady poszczególnych umów
Decyzja o formie zatrudnienia pracownika tymczasowego należy do stron umowy. Pracownicze formy zatrudnienia są korzystniejsze dla pracownika, do którego będą stosowane regulacje dotyczące ochrony stosunku pracy i świadczeń dodatkowych, które się z nim wiążą. Umowy cywilnoprawne są zaś mniej sformalizowane, pozwalają zatem na bardziej elastyczne podejście do zatrudniania pracowników. W przypadku niewłaściwego świadczenia pracy co do zasady upoważniają podmiot zatrudniający do rezygnacji z usług takiej osoby, bez potrzeby zachowywania wymogów formalnych w tym zakresie.
Marcin Świerżewski
Podstawa prawna:
• art. 25 § 1 zd. 1, art. 33, art. 304 § 1 Kodeksu pracy,
• art. 627 i nast., art. 734 i nast. Kodeksu cywilnego,
• art. 6, art. 9 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 3 kwietnia 1986 r. (II URN 20/86, niepubl.).