W myśl przepisów obowiązujących przed 21 marca 2011 r. pracodawca był zobowiązany skierować pracownika na wstępne badania lekarskie nawet wówczas, gdy w ciągu kilku dni od rozwiązania poprzedniej umowy o pracę zatrudniał go ponownie na to samo stanowisko. Jedynie nawiązanie stosunku pracy bezpośrednio (czyli następnego dnia po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę) między dotychczas zatrudnionym pracownikiem a pracodawcą nie wymagało przeprowadzenia badań lekarskich.
Po zmianie Kodeksu pracy pracodawca nie ma takiego obowiązku, jeżeli w ciągu 30 dni zdecyduje się ponownie zawrzeć umowę o pracę z tą samą osobą. Zwolnienie z obowiązku przeprowadzenia badań dotyczy wyłącznie stosunku pracy nawiązywanego ponownie przez te same strony, z zastrzeżeniem, że warunki pracy na danym stanowisku pracy nie uległy zmianie, a termin kolejnych badań wyznaczony w poprzednim orzeczeniu lekarskim jeszcze nie upłynął.
Przykład
Pracownik posiada badania lekarskie ważne do 15 kwietnia. Jego umowa o pracę rozwiązała się 1 kwietnia. Pracodawca bez konieczności kierowania na badania wstępne nawiązał z tym samym pracownikiem kolejny stosunek pracy od 5 kwietnia. W dniu 15 kwietnia pracodawca będzie jednak zobowiązany skierować pracownika na kolejne okresowe badania lekarskie.
Mimo że przedmiotowa nowelizacja weszła w życie 21 marca 2011 r., to jednak w praktyce ma zastosowanie do wcześniejszych stanów faktycznych. Dzieje się tak, ponieważ zgodnie z przepisami przejściowymi do okresu 30 dni, tj. przerwy między kolejnymi zatrudnieniami, wlicza się okres po ustaniu zatrudnienia, jeżeli przypada bezpośrednio przed dniem wejścia w życie nowych przepisów.
Przykład
Pracownik był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony do 12 marca 2011 r. Następnie już 4 kwietnia zawarł z tym pracodawcą kolejną umowę o pracę. Jeżeli pracownik posiada ważne badania lekarskie, pracodawca nie musi kierować go na badania wstępne.
Na urlop bez badań
Warto zaznaczyć, że w dalszym ciągu w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą pracownicy będą podlegać kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. W takich przypadkach pracownicy zgłaszający się do pracy po długotrwałej chorobie są zobowiązani stawić się do pracy i zgłosić gotowość jej wykonywania, a obowiązkiem pracodawcy jest skierowanie ich na badania kontrolne.
Niezależnie jednak od długości zwolnienia chorobowego pracownik nie musi podlegać badaniom kontrolnym, gdy bezpośrednio po zakończeniu okresu zasiłkowego korzysta z urlopu wypoczynkowego, uzgodnionego wcześniej z pracodawcą. W tym ostatnim przypadku pracownik nie musi przecież zgłaszać pracodawcy gotowości wykonywania pracy. (wyrok SN z 20 marca 2008 r., II PK 214/07). Taką gotowość pracownik musi natomiast zgłosić, gdy po zakończeniu zwolnienia zgłasza pracodawcy wniosek o udzielenie mu urlopu na żądanie.
Przykład
Pracownik po długotrwałej chorobie stawił się do pracy, zgłaszając wniosek o udzielenie mu 4 dni urlopu na żądanie, bezpośrednio po ustaniu okresu zasiłkowego. Pracodawca w tej sytuacji powinien skierować pracownika na badania kontrolne i poinformować go, że jego wniosek zostanie uwzględniony nawet bez przedstawienia zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania dotychczasowej pracy. Natomiast już po urlopie musi przedstawić pracodawcy zaświadczenie lekarskie.
Skutki braku aktualnych badań
Pracownicy oprócz badań kontrolnych i wstępnych podlegają także badaniom okresowym. Częstotliwość przeprowadzenia tych badań uzależniona jest od rodzaju czynnika szkodliwego lub uciążliwego oddziałującego na pracownika. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
WAŻNE!
Aktualnym orzeczeniem lekarskim jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim określonym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym czasie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika (wyrok SN z 18 grudnia 2002 r., I PK 44/02).
Badający pracownika lekarz dokonuje oceny, czy dana praca nie stanowi zagrożenia dla jego zdrowia. Badania te mają zabezpieczyć pracownika przed wykonywaniem pracy, która może okazać się dla niego szkodliwa, a także zabezpieczyć pracodawcę przed ryzykiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy może być uznane dopuszczenie pracownika do pracy:
• bez przeprowadzenia badań kontrolnych,
• na podstawie orzeczenia lekarskiego wydanego po upływie terminu obowiązującego do przeprowadzenia tych badań,
• w przypadku istnienia oczywistego błędu w zaświadczeniu.
Błąd oczywisty zaświadczenia lekarskiego można stwierdzić tylko wówczas, gdy łatwo dostrzec jego wady lub braki, bez wnikania w zawartą w nim, zastrzeżoną dla lekarzy, ocenę merytoryczną (wyrok SN z 18 sierpnia 1999 r., II UKN 89/99).
Przykład
Pracownik w związku z przebytym już raz zawałem serca w ogóle nie może dźwigać ciężarów, o czym pracodawca wie. Jednak z przedłożonego przez pracownika zaświadczenia lekarskiego wynika, że nie stwierdzono u niego jakichkolwiek przeciwwskazań do wykonywania pracy. W tej sytuacji pracodawca nie powinien dopuszczać pracownika do pracy i wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania. Dostarczone zaświadczenie lekarskie najprawdopodobniej jest wadliwe i nie uwzględnia przebytych poważnych schorzeń przez pracownika.
Niezależnie od rodzaju badań profilaktycznych koszty ich przeprowadzenia ponosi pracodawca. Dodatkowo w przypadku badań okresowych i kontrolnych w razie przejazdu do innej miejscowości pracownikom przysługują należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Cezary Mak
Podstawa prawna:
• art. 229 § 1-8 Kodeksu pracy,
• ustawa z 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy (DzU nr 36, poz. 181),
• rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332 ze zm.).
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 18 sierpnia 1999 r. (II UKN 89/99, OSNP 2000/20/762),
• wyrok SN z 18 grudnia 2002 r. (I PK 44/02, OSNP 2004/12/209),
• wyrok SN z 20 marca 2008 r. (II PK 214/07, OSNP 2009/15-16/194).