Ustawowa definicja wypadku przy pracy stanowi, że za wypadek przy pracy należy uznać nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Analizując powyższą definicję, możemy stwierdzić, iż aby jakieś zdarzenie mogło zostać uznane za wypadek przy pracy wszystkie te elementy muszą wystąpić łącznie. Warto w tym miejscu przeanalizować poszczególne przesłanki, gdyż z utrwalonego już orzecznictwa Sądu Najwyższego i doktryny wynika, iż elementy te nie muszą wystąpić w jednej chwili. Natomiast brak jakiejkolwiek z powyższych przesłanek (np. tak jak w omawianym przykładzie: brak urazu) wyklucza możliwość uznania zdarzenia za wypadek przy pracy.
Pierwszą przesłanką uznania zdarzenia za wypadek przy pracy jest nagłość zdarzenia. Odnosi się ona do czasu działania przyczyny zewnętrznej. W tym zakresie swoje stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 30 czerwca 1999 roku (sygn. akt II UKN 24/99) w którym stwierdził, że zdarzenie nosi cechy nagłości, jeżeli nie przekracza jednej dniówki roboczej.
Kolejną przesłanką uznania zdarzenia za wypadek przy pracy jest przyczyna zewnętrzna, czyli taka, która nie pochodzi z organizmu człowieka. Za przyczynę zewnętrzną można, więc uznać wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, urazy termiczne, działanie osób trzecich. Z ciekawszych wyroków należy w tym miejscu przytoczyć np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2000 roku II UKN 49/00, w którym Sąd Najwyższy uznał, iż dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonych stanowiskach lub zawierającego inną obiektywnie błędną ocenę jego zdolności do pracy może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Szereg orzeczeń Sądu Najwyższego poświęconych jest stresowi jako zewnętrznej przyczynie wypadku przy pracy np. w wyroku z 11 lutego 1999 roku (sygn. II UKN 472/98) Sąd Najwyższy uznał, iż stres związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych jest cechą tych obowiązków, w szczególności dotyczy to pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych i jako taki nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy, chyba że jest nadmierny i został spowodowany nadzwyczajnymi okolicznościami zaistniałymi w czasie i miejscu pracy - tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 16 grudnia 1997 roku (sygn. II UKN 407/97).
Trzecia przesłanką wypadku przy pracy jest związek z pracą. Wypadek musi pozostawać w związku czasowym, miejscowym i funkcjonalnym z pracą - wyrok SA w Gdańsku z 16 stycznia 1996 roku (sygn. III Aur 1258/95). Ustawodawca w art. 3 ust. 1 pkt 1-3 jasno określił zakres czynności, podczas których może dojść do zdarzenia mogącego zostać uznanym za wypadek przy pracy. Są to: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia oraz w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Również i w przypadku tej przesłanki dysponujemy bogatym orzecznictwem sądowym. Spożywanie alkoholu w czasie pracy, względnie znajdowanie się w czasie i miejscu pracy w stanie nietrzeźwym, pozwala przyjąć, że nastąpiło zerwanie związku z pracą i co za tym idzie, że zaistniały w takiej sytuacji wypadek przy pracy nie pozostaje w związku z pracą, powinny zawsze zdecydować okoliczności konkretnej sprawy. Tak rzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 2 lutego 2000 roku (sygn. II UKN 356/99). W innym wyroku zgoda przełożonego na opuszczenie przez pracownika miejsca pracy w godzinach pracy w celu załatwienia jego prywatnych spraw, nie może być utożsamiana z zachowaniem związku z pracą wypadku, który nastąpił po opuszczeniu przez pracownika miejsca pracy Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1997 roku (sygn. II UKN 47/96). W kolejnym orzeczeniu z dnia 13 listopada 1998 roku (sygn. II UKN 298/98) Sąd Najwyższy zauważył, iż nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło po odsunięciu pracownika od wykonywania pracy, w czasie gdy samowolnie przebywał na terenie zakładu pracy i nie był w dyspozycji pracodawcy.
Ostatnią przesłanką uznania zdarzenia za wypadek przy pracy jest uraz będący następstwem wypadku. Pod pojęciem urazu ustawa rozumie uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.
Podstawa prawna: Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia 30 października 2002 roku (Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
Ewa Przybylak
Aplikant Radcowski