Pracodawca może zawrzeć z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy i umowę zakazującą prowadzenia działalności konkurencyjnej przez pewien czas po ustaniu stosunku pracy.
Ustalając treść zakazu, pracodawca musi uwzględnić: zakres obowiązków i odpowiedzialności danego pracownika, specyfikę branży, w której działa, oraz potencjalne zagrożenia związane z podjęciem przez pracownika działalności konkurencyjnej.
Zawieranie umów o zakazie konkurencji powinno być brane pod uwagę zawsze wtedy, gdy pracownicy mogą w łatwy sposób wykonywać te same czynności na zewnątrz firmy i tym samym działać na niekorzyść pracodawcy. Należy jednak pamiętać, że nie można zakazać jakiejkolwiek działalności.
• Zakaz konkurencji w trakcie zatrudnienia
Pracodawca może zawrzeć umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy z każdym pracownikiem, bez względu na zajmowane przez niego stanowisko. Jednak w praktyce najczęściej takie umowy podpisywane są ze średnią lub wyższą kadrą menedżerską. Umowa o zakazie konkurencji nie może być zawarta w sposób dorozumiany.
Reguły dotyczące zakazu konkurencji stosuje się tylko do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Nie dotyczą one osób zatrudnionych na podstawie kontraktów cywilnoprawnych, w szczególności na podstawie umowy o dzieło czy zlecenia. W takich przypadkach kwestie dotyczące zakazu konkurencji ustala się, zgodnie z zasadą swobody umów, w umowie cywilnoprawnej stanowiącej podstawę zatrudnienia. Na podstawie kontraktów cywilnoprawnych zatrudniani są z reguły menedżerowie najwyższego szczebla.
Podstawa prawna:
• art. 1011-1014 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 10 września 2004 r. (I PK 592/03, OSNP 2005/14/202).
• Charakter umowy o zakazie konkurencji
Umowa o zakazie konkurencji może zostać podpisana w momencie nawiązywania stosunku pracy lub w trakcie zatrudnienia.
Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. Co więcej, zakaz konkurencji obowiązujący w trakcie stosunku pracy powinien być uregulowany w odrębnej umowie. Nie powinien więc stanowić integralnej części umowy o pracę. W części B akt osobowych pracownika umieszcza się umowę o zakazie konkurencji zawartą w okresie pozostawania pracownika w stosunku pracy. Powyższa kwestia budzi szczególne kontrowersje w praktyce. Często pracodawcy zamieszczają w samej umowie obszerne fragmenty dotyczące zakazu konkurencji. Jednocześnie nie jest zawierana żadna dodatkowa umowa.
Kwestię tę rozstrzygnął Sąd Najwyższy. Uznał, że umowa o zakazie konkurencji jest odrębną umową w tym znaczeniu, że stanowi odrębne zobowiązanie, a nie dlatego, że każdorazowo musi być sporządzona w odrębnym dokumencie.
„Odrębna” umowa o zakazie konkurencji może być zawarta (zamieszczona) w dokumencie umowy o pracę. Rygor nieważności dla umowy o zakazie konkurencji wynika tylko z braku formy pisemnej, nie zaś z braku zawarcia jej w odrębnej umowie (dokumencie). Umowa o zakazie konkurencji wraz z umową o pracę może przybrać formę jednolitego dokumentu.
Podstawa prawna:
• art. 1013 Kodeksu pracy,
• § 6 ust. 2 pkt 2 lit. j rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 9 marca 2006 r. (II PK 235/05, OSNP 2007/3-4/43).
• Odmowa zawarcia umowy
W niektórych przypadkach odmowa zawarcia umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę. Takie postępowanie pracodawcy jest szczególnie uzasadnione w przypadku menedżerów, specjalistów w danej dziedzinie, których wiedza i doświadczenie wykorzystywane przez określone przedsiębiorstwo są często pożądane przez jego konkurencję. Sąd Najwyższy w jednym ze swoich wyroków wskazał, że odmowa podpisania przez lekarza umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę.
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 24 września 2003 r. (I PK 411/02, OSNP 2004/18/316).
• Treść zakazu konkurencji
Przepisy Kodeksu pracy nie określają precyzyjnie treści umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy.
Z praktycznego punktu widzenia umowa powinna wskazywać:
• strony umowy, a więc pracodawcę oraz pracownika,
• datę zawarcia umowy,
• zakres zakazu konkurencji,
• sankcje za naruszenie zakazu,
• inne elementy, np. podstawę jej zawarcia.
Odrębna umowa o zakazie konkurencji powinna wskazywać zakres, w jakim pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy oraz świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.
Zawarta w umowie o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy definicja działalności konkurencyjnej powinna mieć charakter zindywidualizowany.
(...)
Przemysław Ciszek
Więcej przeczytasz w artykule "Procedura zakazywania działalności konkurencyjnej" w Serwisie Prawno-Pracowniczym