Pracodawca musi pamiętać, aby w umowie o pracę z pracownikiem zatrudnionym na niepełny etat ustalić, przekroczenie której godziny pracy będzie zobowiązywało do wypłaty dodatku za pracę ponadwymiarową.
Osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy mają prawo do dodatku za pracę wykraczającą ponad wymiar wskazany w umowie. Tak samo pracownicy zatrudnieni na pełny etat są uprawnieni do dodatku za godziny nadliczbowe.
W umowie o pracę zawieranej na niepełny wymiar czasu pracy strony powinny zawrzeć klauzulę o dopuszczalnej liczbie godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku, jaki jest przyznawany za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 5 k.p.).
Godziny przepracowane ponad wymiar określony w umowie będą godzinami ponadwymiarowymi, lecz nie będą stanowiły sensu stricte godzin nadliczbowych. Jednak za część z tych ponadwymiarowych godzin pracownikowi będzie przysługiwał dodatek do wynagrodzenia w takiej samej wysokości jak za pracę w godzinach nadliczbowych.
WAŻNE!
W umowie o pracę z osobą zatrudnioną na niepełny etat należy wskazać liczbę godzin, których przekroczenie uprawnia pracownika do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, mimo że nie są to godziny nadliczbowe, a jedynie godziny ponadwymiarowe.
Godziny ponadwymiarowe to takie, które wykraczają poza wymiar czasu pracy, ale nie są jeszcze godzinami nadliczbowymi. Godzinami nadliczbowymi będą natomiast godziny wykraczające ponad obowiązujące normy czasu pracy, a także prace wykonywane ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Oznacza to, że w systemie podstawowego czasu pracy pracą w godzinach nadliczbowych jest praca po przekroczeniu 8 godzin na dobę lub 40 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym.
Przykład
Janusz O. pracuje 5 dni w tygodniu po 4 godziny dziennie w podstawowym systemie czasu pracy w wymiarze 1/2 etatu. Codziennie pracuje od godziny 8.00 do 12.00. Dla niego godzinami ponadwymiarowymi będzie czas od godz. 12.00 do 16.00. Natomiast każda godzina pracy po godzinie 16.00 będzie pracą w godzinach nadliczbowych. W umowie o pracę z Januszem O. została zawarta klauzula stanowiąca, że pracownik za każdą godzinę pracy przekraczającą wymiar 5 godzin na dobę, ale nieprzekraczającą 8 godzin, ma prawo do dodatku takiego jak za godziny nadliczbowe. W związku z tym za każdą godzinę pracy między godzinami 13.00 a 16.00 pracownikowi przysługuje dodatek jak za pracę w godzinach nadliczbowych.
Które godziny będą ponadwymiarowe
Strony stosunku pracy mają swobodę w ustaleniu liczby godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje odrębny dodatek. Jednak przyjmuje się, że swoboda ta dotyczy jedynie godzin wykraczających poza wskazany w umowie wymiar etatu, niestanowiący zgodnie z Kodeksem pracy godzin nadliczbowych. Oznacza to, że umowne postanowienie stron powinno dotyczyć godzin ponadwymiarowych, które nie są godzinami nadliczbowymi w rozumieniu art. 151 § 1 k.p., ponieważ za te godziny dodatek przysługuje z mocy prawa.
WAŻNE!
Limit godzin ponadwymiarowych niepełnoetatowca, po którego przekroczeniu pracownik ma prawo do dodatku jak za pracę w godzinach nadliczbowych, musi być niższy od pełnego etatu. Nie może być mu równy. Służy to do określenia godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje dodatek taki jak za godziny nadliczbowe, mimo że te przepracowane godziny nie są sensu stricto godzinami nadliczbowymi.
Limit godzin ponadwymiarowych może zostać zapisany w różny sposób. Oznacza to możliwość wyboru między wskazaniem godzin ponadwymiarowych jako limitu w skali doby, tygodnia czy miesiąca, a także okresu rozliczeniowego czy wyższego wymiaru etatu, którego przekroczenie uprawnia do dodatku. W umowie z pracownikiem zatrudnionym na pół etatu limit godzin ponadwymiarowych może być określony wyższym wymiarem etatu. Klauzula taka powinna wówczas zawierać postanowienie, że praca w wymiarze przekraczającym np. 3/5 wymiaru etatu będzie uprawniała pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku jak za pracę w godzinach nadliczbowych.
Przykład
Jeżeli strony chcą wskazać w umowie limit godzin ponadwymiarowych, np. w skali dobowej, taka klauzula może brzmieć następująco: „Pracownik za każdą godzinę pracy przekraczającą 5 godzin na dobę ma prawo do dodatku, jak za pracę w godzinach nadliczbowych”'.
Praca w godzinach nadliczbowych (określona w art. 151 § 1 k.p.) będzie występowała najczęściej u niepełnoetatowców, którzy pracują ograniczoną liczbę dni w tygodniu w wymiarze dobowym zbliżonym lub takim samym jak osoby zatrudnione na pełny etat.
Przykład
Pracownik jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy w wymiarze 1/2 etatu i pracuje 3 dni w tygodniu: w poniedziałek i wtorek po 8 godzin oraz w czwartek przez 4 godziny. W takim przypadku każda dodatkowa godzina pracy w poniedziałek lub wtorek powoduje pracę w godzinach nadliczbowych w skali dobowej, mimo że norma tygodniowa nie została naruszona.
Umowa bez klauzuli
Jeżeli strony stosunku pracy nie ustalą liczby godzin ponadwymiarowych, po których przekroczeniu pracownikowi przysługuje dodatek, wówczas dodatek ten przysługuje dopiero po przekroczeniu 8 godzin pracy w danym dniu. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lipca 2008 r. (I PK 315/07). Oznacza to, że art. 151 § 5 k.p. sam w sobie nie stanowi podstawy prawnej do wypłaty dodatku za godziny ponadwymiarowe. Prawo do wypłaty dodatku za te godziny przysługuje pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy, pod warunkiem że w jego umowie o pracę została zawarta klauzula, o której mowa w art. 151 § 5 k.p. Jeżeli takiej klauzuli strony nie zawarły, wówczas pracownikowi nie przysługuje przedmiotowy dodatek za godziny ponadwymiarowe, ale dopiero za godziny nadliczbowe, czyli np. za przepracowanie ponad 8 godzin dziennie.
Wysokość dodatku przysługującego za godziny ponadwymiarowe jest równa wysokości dodatku za godziny nadliczbowe, czyli:
• 100% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, • 50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu.
Podstawa prawna:
• art. 151, 1511 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 9 lipca 2008 r. (I PK 315/07, OSNP 2009/23-24/310).
Katarzyna Lewińska
specjalista ds. prawa pracy